Oud-toezichthouder Jan de Jong: 'Zorgplicht naar Groningers verzaakt door kabinet-Rutte'

Tot die snoeiharde conclusie kwam oud-inspecteur-generaal van Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) Jan de Jong dinsdag tijdens zijn verhoor onder ede bij de parlementaire enquêtecommissie gaswinning Groningen. De Jong vindt dat de inwoners van Groningen groot onrecht is aangedaan door het kabinet Rutte-II, dat tussen 2012 en 2017 bestond uit VVD en de PvdA.

De komende weken verhoort de enquêtecommissie in Den Haag tientallen betrokkenen rond de gaswinning in Groningen. Het gaat om bestuurders, maar ook wetenschappers en leidinggevenden van olie- en gasbedrijven NAM en aandeelhouders Shell en ExxonMobil.

De Jong was de belangrijkste toezichthouder op de mijnbouw tussen 2003 en 2014. Hij adviseerde ministers over bijvoorbeeld de gaswinning. Maar daar schetste hij een gitzwart beeld van. De relatie met ministers was niet intensief. Ze kwamen langs om kennis te maken en ,,daarna zagen we ze nooit meer”. Volgens De Jong kwam CDA-minister en vice-premier Maxime Verhagen zelfs nooit langs.

Ook de verhouding met topambtenaren van het ministerie van Economische Zaken waren over het gasdossier niet goed en ,,zeer gespannen”. De Jong had het idee dat de deur voor de Nederlandse Aardoliemaatschappij (NAM) en aandeelhouders Shell en ExxonMobil wagenwijd openstond, terwijl het SodM als te onafhankelijk werd gezien. ,,Ik werd als lastig ervaren”, zei hij snuivend.

Oud-toezichthouder De Jong toonde zich met name zeer kritisch over de rol van voormalig minister Henk Kamp (Economische Zaken, VVD) die het naliet om in te grijpen na de beving bij Huizinge, deze maand tien jaar geleden.

Na die aardbeving deed SodM zelf onderzoek en concludeerde dat er sprake was van een veiligheidsprobleem en dat bevingen zwaarder konden worden dan 3,9 op de schaal van Richter. Kamp kreeg ook te horen van de toezichthouder dat er een duidelijk verband bestond tussen de productie van gas en de schade aan gebouwen.

,,’Dit is groot bier, mijnheer De Jong. Dat moet ik eerst met de top van de coalitie bespreken.’ Dat zei Kamp toen wij hem vertelden dat de gasproductie in Groningen drastisch omlaag zou moeten”, zei De Jong. Kamp draaide volledig tegen het advies in de gaskraan niet dicht. Er werd zelfs meer gas gewonnen. ,,Naar aanleiding van ons onderzoek na Huizinge waren alle partijen overtuigd dat die relatie tussen de aardbevingen en de productie er lag. Dat is mijns inziens aanleiding voor een minister om direct maatregelen te nemen.”

Twee dagen na het SodM-advies komt de NAM met een brief aan Kamp dat minder gas produceren geen goed idee is. ,,We hebben de NAM overal in gekend. En dat ze achter onze rug om toch een brief sturen naar de minister... ja, dat vind ik vreemd.” De NAM-brief sorteerde wel effect, zegt De Jong. ,,De brief van de NAM telde zwaarder dan ons advies, want onze aanbeveling om minder gas te winnen werd niet overgenomen door de minister.”

Kamp was volgens De Jong daarnaast ,,willens en wetens betrokken” bij de hoge gaswinning. De toezichthouder stelt dat hij wekelijks updates kreeg over de productiecijfers uit Groningen. In 2013 werd 53,8 miljard kuub gas uit Groningen gewonnen, een hoeveelheid die sinds 1981 niet meer was voorgekomen. Kamp verdedigde zich door te wijzen op een zeer koude winter. Ook zou de productie uit kleine velden achterlopen, maar toezichthouder De Jong noemt dit onzin. Tegelijkertijd greep De Jong niet in. ,,Ik kan de minister niet overrulen en dat is maar goed ook.”

De Jong hekelt ook de rol van toenmalige coalitiepartijen VVD en PvdA. ,,Ons verhaal werd belachelijk gemaakt door de mensen van de coalitie. Daarmee bleef overeind staan dat het doen van die 14 studies die de minister had besteld belangrijker was dan het verminderen van gas.”