Waarom het Groninger provinciebestuur is geklapt, en hoe het verder moet: zo'n nieuwe bestuurscultuur blijkt zo simpel nog niet

Al bij het aantreden eind juni vorig jaar werd de alliantie tussen BBB, Groninger Belang (GB), PvdA en ChristenUnie (CU) gezien als een ‘verstandshuwelijk’. Aan de ene kant twee gelouterde bestuurspartijen met een lange staat van dienst in de provinciepolitiek (PvdA en CU).

Aan de andere kant twee debutanten op het pluche, van wie de een (BBB) verkiezingscampagne voerde tegen het landbouw- en natuurbeleid dat de CU zowel provinciaal als landelijk mee heeft vorm gegeven. De ander (GB) heeft zijn wortels in het verzet tegen de oprukkende windparken in de provincie. Beleid waar CU en PvdA in opeenvolgende eerdere colleges altijd met overtuiging de schouders onder hebben gezet.

Toch schoten de vier vol goede moed uit de startblokken. Na wat aanloopproblemen (BBB-landbouwgedeputeerde Henk Emmens kreeg al voor zijn installatie een uitbrander van de Staten wegens onhandige uitlatingen op Twitter/X) presenteerde het nieuwe college zich als een team.

Eenheid was er echter niet in de politieke arena, waar de Statenfractie van enerzijds BBB en GB vaak anders stemden dan PvdA en CU anderzijds. Dat was ook zo afgesproken in het hoofdlijnenakkoord: Provinciale Staten, óók de fracties van de coalitiepartijen, kregen meer ruimte voor een eigen lijn, onafhankelijk van het collegebeleid.

Het begon langzaamaan steeds meer te wringen. Het lijkt leuk, zo’n ‘dualistische’, open bestuurscultuur met een zelfstandige Staten die het college zonder last of ruggenspraak controleert en aanspoort. Maar voor een gedeputeerde is dat af en toe best frustrerend, vooral als die zich tegenover ‘eigen’ coalitiepartners soms nog steviger moet verantwoorden dan tegenover de oppositie.

Toen die situatie zich woensdagavond weer voordeed, liep bij de CU de spreekwoordelijke emmer over. Dat ontspoorde doordat BBB ondanks waarschuwingen de poot stijf hield, door politieke onervarenheid, een bestuurlijke cultuurclash of een combinatie van beide.

Het windparkdossier waar het woensdag over ging, loopt al ruim tien jaar. Daarin is, weliswaar met horten en stoten maar toch stap voor stap, een proces afgelopen dat uiteindelijk leidde naar de keus waar de Staten nu groen licht voor gaven: energieconcern Vattenfall mag 24 windturbines in de Eemspolder-West planten.

De BBB-fractie stemde echter tegen, tot frustratie van de CU. Die vindt dat de provincie zijn bestuurlijke betrouwbaarheid te grabbel gooit door ineens af te wijken van een voorheen consequente lijn. De BBB stelt op haar beurt dat een betrouwbaar bestuur juist op de rem moet kunnen trappen als het proces een ondermaats resultaat oplevert, ook al is daar jaren naartoe gewerkt.

De partij heeft grote twijfels over het Vattenfall-park en maakt zich ook zorgen over mogelijke miljoenenclaims van de concurrerende projectontwikkelaar Wintermolen die nu buiten de boot valt. BBB-leider Gouke Moes had op z’n minst meer tijd willen nemen om te kijken of de bekvechtende kampen toch nog in één plan waren te verenigen. Het geduld bij de CU is echter op, zowel met die windparkstrijd als met haar dralende coalitiepartner.

Nieuwe verkiezingen staan pas op de rol voor maart 2027 dus er zal een nieuwe coalitie moeten worden gesmeed, en liefst een beetje snel. Donderdagavond bespraken de fractieleiders van de veertien partijen in de Staten de weg die moet leiden naar een nieuwe coalitie.

Vermoedelijk komt er snel een verkenner die het pad baant voor een (in)formateur. Of burgemeester Ard van der Tuuk van Westerkwartier weer in die functie beschikbaar is om nog een tweede college te smeden is niet bekend.

Het kan vrijwel niet anders dan dat de BBB als grootste partij opnieuw een plek op het pluche krijgt. Het alternatief is een ingewikkelde lappendeken van kleinere partijen waarvan er (te) veel nodig zijn voor een meerderheid, of het nu ‘over links’ gaat of ‘over rechts’.

De BBB sluit geen optie uit, maar het is twijfelachtig of ze de CU nogmaals in het huwelijksbootje krijgt gezien de principiële meningsverschillen. Voor de CU pleit dat ze met gedeputeerde Johan Hamster een vaardig bestuurder in huis heeft die zich in tweeënhalf jaar rap heeft ingevreten in zware dossiers (eerst landbouw en stikstof, nu verkeer en vervoer en dus die Eemshaven-West).

Als de breuk met de CU niet meer is te lijmen, wacht er een enorme puzzel. De drie resterende coalitiepartners komen samen tot twintig zetels, voor een Statenmeerderheid moeten daar nog minstens twee bij. GroenLinks heeft er vijf, maar hoewel aanvoerder Nadja Siersema-Orsel de vinger al heeft opgestoken is het niet waarschijnlijk dat haar partij het met de BBB eens wordt, vooral niet over het natuur- en stikstofbeleid.

‘Over rechts’ zou de VVD een rentree kunnen maken in het college. De vorig jaar buiten de boot gevallen gedeputeerde Mirjam Wulfse pakt de draad vast met liefde weer op. Maar die combinatie heeft met 22 zetels wel de kleinst denkbare meerderheid. De PVV schuift graag aan, grapte Staten-veteraan Ton van Kesteren woensdag al zodra hij vermoedde dat er een coalitiebreuk in de lucht hing.

Maar het is niet waarschijnlijk dat de PvdA dan binnenboord blijft met zijn vijf zetels. CDA en D66 zijn net als de PVV goed voor elk twee zetels, maar ook die partijen stonden in het windparkdebat lijnrecht en principieel tegenover de BBB. Dus ook daar vallen minstens zoveel plooien glad te strijken als bij de CU.

Gelukkig niet. Alle vijf zittende gedeputeerden houden de rijdende trein op de rails tot er een nieuw college staat. Inclusief Johan Hamster die woensdag de strijd om ‘zijn’ windpark won maar tóch als verliezer uit het debat kwam. Hij moet nu hopen op een vervolg en dat is trouwens ook zeer te wensen voor Susan Top. Zij heeft zich als partijloos gedeputeerde inmiddels royaal bewezen op het aardbevingsdossier dat ze als oud-activiste al van haver tot gort kende.

Met commissaris van de Koning René Paas zet het ‘demissionaire’ college alle lopende beleid voort waar de Staten al mee hebben ingestemd. Maar nieuw beleid op stapel zetten zal lastig worden. En dat is bijvoorbeeld met de grote stappen die nog moeten worden gezet op uitgerekend BBB’s stikstof- en natuurdossier, een situatie die niet te lang moet duren.