Wientjes wil 'vertraging van de versnelling' te lijf met crisisaanpak: 'Geen dag meer te verliezen, nu zo snel mogelijk timmeren in aardbevingsgebied Groningen'
Staatsecretaris Hans Vijlbrief (links) en Bernard Wientjes tijdens de presentatie van het rapport. Foto: Peter Wassing
Een crisis vraagt om een crisisaanpak. Dat is de rode draad in het advies van oud-werkgeversvoorman Bernard Wientjes over de vastgelopen versterking in het Groningse aardbevingsgebied. Of zijn rapport de operatie vlot gaat trekken? Dat móet, zegt de staatssecretaris. Anderen hebben twijfels.
Eigenlijk zouden de aannemersbusjes nu af en aan moeten rijden naar de gemeente Eemsdelta. Vier dorpen waren uitverkoren voor een proef om de haperende versterkingsoperatie na jaren oponthoud nu eindelijk écht op gang te helpen.
In oktober zou deze ‘dorpenaanpak’ starten. Niet meer straat voor straat, plukje woningen hier, plukje daar: maar in één keer het hele dorp op de schop, even doorpakken en doorbijten tot het klaar is.
Maar helaas, het gaat nog zeker tot maart duren voor de betonmolens kunnen draaien in Garrelsweer, en dan moeten Wirdum, Leermens en Zeerijp nog komen. De planning was om voor eind 2025 alle 850 huizen in de vier Eemdelta dorpen te versterken, maar die deadline wordt zeker niet gehaald.
Troubleshooter Wientjes vier maanden in versterkingsdorpen om obstakels in kaart te brengen
Toen die ‘vertraging van de versnelling’ zich deze zomer aftekende, greep staatssecretaris Hans Vijlbrief in. Hij stuurde Bernard Wientjes als ‘troubleshooter’ naar de vier versterkingsdorpen in de Eemsdelta om in kaart te brengen wat er moet gebeuren op de vaart er alsnog in te krijgen.
De voormalige werkgeversvoorman keek sinds augustus vier maanden rond in het hart van het Groningse aardbevingsgebied. Hij sprak tientallen bestuurders, bouwers en bewoners. Donderdag rapporteerde hij in Loppersum zijn bevindingen en aanbevelingen in de vier Eemsdelta-dorpen aan zijn opdrachtgever Vijlfbrief.
Vier adviezen geeft Wientjes in zijn rapport ‘Dorpen aan zet’. De eerste wordt al verwoord in de titel: de dorpen zélf moeten greep krijgen om wat er gebeurt en wanneer. ,,Zet de burger centraal’’, aldus adviseur Wientjes - en dat moet nu eens niet blijven bij het cliché dat de bevolking van het gebied de afgelopen jaren al tot gekmakens toe heeft gehoord.
Dorpsorganisaties moeten een steviger rol krijgen in de Stuurgroep Dorpenaanpak, waarin topambtenaren van Vijlbriefs ministerie van EZK, de gemeente en de Nationaal Coördinator Groningen praten over wat er moet gebeuren. ,,Het is hún huis, zíj zijn beschadigd. zíj zijn door derden in de problemen gekomen en zij moeten dus ook de leiding hebben in de hele herstel- en versterkingsoperatie.’’
‘Voor herstel van vertrouwen geen dag meer te verliezen: nu zo snel mogelijk timmeren’
En dat moet bovendien met grote voortvarendheid worden aangepakt. Wientjes pleit daarom voor een eigen programmaregisseur voor de dorpenaanpak bij de NCG: een bouwtechnisch zwaargewicht dat met vergaande bevoegdheden knopen kan doorhakken om de vaart erin te houden. ,,Willen we het vertrouwen herstellen dan moeten we nu geen dag meer verliezen en zo snel mogelijk timmeren.’’
Vijlbrief omarmt Wientjes adviezen. Hij heeft inmiddels met NCG eerste vervolgafspraken gemaakt. Die programmaregisseur komt er, en ook de stem van de dorpen zelf gaat harder doorklinken in de planning en fasering van het werk. Bovendien onderschrijft de staatssecretaris Wientjes vaststelling dat de procedures bij de NCG „eenvoudiger en mensgerichter” moeten.
Andere aanbevelingen vergen nog wat meer onderzoek. Dar geldt bijvoorbeeld voor Wientjes aanbeveling om álle gedupeerden - ook in de rest van het aardbevingsgebied - de kans te geven om tegelijk met de versterking van hun huis ook meteen van het gas af te gaan. Dat voorkomt dat hun woning en woonomgeving twee keer achter elkaar overhoop moet worden gehaald. Een kwestie van ‘service’, vindt Wientjes: ‘compensatie’ voor alle onzekerheid en frustratie van de afgelopen jaren.
Bij versterking ook standaard van het gas af? ‘Goed idee, maar geef me tijd te bekijken hoe’
,,Een hartstikke goed idee’’, reageert Vijlbrief. ,,Ik ga dit doen, maar geef me tijd om te bekijken hoe dat praktisch is te realiseren, financieel en qua capaciteit bij aannemers en op het stroomnet.’’ Hij heeft de NCG inmiddels opgedragen dat uit te zoeken. Het extra prijskaartje dat aan het advies hangt, is wat hem betreft geen obstakel: ,,Als het meer geld kost, moet ik in het kabinet opnieuw langs de ‘kassier’. Maar het wordt geregeld.’’
Ook Wientjes vierde aanbeveling levert de staatssecretaris extra huiswerk op. Dan gaat het over de uiteenlopende versterkingsadviezen waarmee gedupeerden worden geconfronteerd. De één krijgt wel een gloednieuw bevingsbestendig huis, de ander ziet zijn oude woning versterkt met staal en beton.
Vijlbrief laat een onafhankelijke commissie nader onderzoek doen naar zulke ‘niet uitlegbare’ verschillen, soms in dezelfde straat of bij exact eendere woningtypes. Uiterlijk in het tweede kwartaal van volgend jaar verwacht hij antwoord op de vraag wat er moet gebeuren tegen deze ongelijkheid: een belangrijke bron van onderlinge onrust tussen bewoners van de aardbevingsregio.
Toezichthouder waarschuwt: ‘Koppeling met verduurzaming maakt versterkingsopgave nóg groter’
Juist in die laatste twee adviezen schuilt mogelijk ook een bron van nieuwe vertraging, waarschuwt het Staatstoezicht voor de Mijnen (SodM). Vooral de koppeling tussen versterking en het gasloos maken van huizen kan ‘enorme gevolgen’ hebben als die gaat gelden voor het hele aardbevingsgebied, stelt inspecteur-generaal Theodor Kockelkoren.
Zo’n op zich sympathieke compensatie betekent immers ook weer een aanzienlijke uitbreiding van de hele operatie, stelt de SodM-topman die de afgelopen jaren vurig pleitte voor het stopzetten van de gaswinning als absolute voorwaarde voor het herstel van de veiligheid van de Groningers. Versterking moet voor verduurzaming gaan, in gevallen waarin een combinatie van die twee niet haalbaar blijkt, schrijft Kockelkoren in een reactie aan Vijlbrief.
‘Zoektocht naar verbeteringen mag niet werken als nieuwe pauzeknop’
Ook Eemsdelta-wethouder Annalies Usmany is er nog niet helemaal gerust op dat de versterking met de adviezen van Wientjes alsnog in gang wordt getrokken. Nieuw onderzoek en nieuwe commissies kunnen juist ook zorgen voor nieuwe vertraging. ,,Dit is een groot risico!’’, reageert de wethouder. ,,Wij moeten in álle gevallen voorkomen dat deze zoektocht naar verbeteringen gaat werken als een nieuwe ‘pauzeknop’.’’
Usmany ziet veel pluspunten in Wientjes aanbevelingen, maar er moet nog heel wat werk worden verricht om die te verzilveren voor de inwoners van ‘haar’ vier dorpen ,,en hopelijk later het hele aardbevingsgebied.’’ ,,Alleen als we de boodschap van vertraging, teleurstelling en tegenvallers kunnen ombuigen naar een boodschap van duidelijkheid, oplossing en perspectief zal de bewoner zich ook centraal gesteld voelen. In alle andere gevallen blijft het een niet langer te verdragen lege uitspraak.’’
