Nederlandse kolencentrales kunnen versneld meer energie produceren. De bedrijven noemen het als concrete mogelijkheid vanwege het gastekort. De torenhoge energierekeningen voor consumenten worden zo beperkt. Maar de ovens aanvuren kan alleen als politiek Den Haag bedrijven goedkeuring geeft. En daar blijft het stil „Ze hoeven maar te bellen.”
Energie-experts noemden woensdag in de Tweede Kamer extra stook met steenkool in energiecentrales een snelle remedie om van het Russische gas af te kunnen. Zeker nu Moskou dreigt met een totale gas- en olieboycot van Europa. Kolen is bovendien in de huidige centrales nauwelijks meer vervuilend dan het gas dat uit Rusland via Oekraïne en de Oostzee naar Europa komt, zegt directeur Hans Grünfeld van de VEMW, de belangenbehartiger van zakelijke energiegebruikers.
„Het moét, alles afwegend, liefst als tijdelijke oplossing. Want uit zon en wind komt nog veel te weinig energie om aan onze energiebehoefte te kunnen voldoen”, zegt Grünfeld. „Gelukkig zijn de kolencentrales er nog.”
Eurocommissaris Frans Timmermans, die vanuit Brussel ook Nederland aan zijn Green Deal met schonere energie wil krijgen, steunt vanwege de oorlogssituatie en grondstoffentekort tijdelijk extra stook van het zwarte kool.
Het is een hele omslag: in 2015 steunde de Tweede Kamer de D66-motie om alle kolencentrales te sluiten. Opeenvolgende kabinetten voerden de druk op. Sinds dit jaar mogen kolencentrales in Nederland gemiddeld maar op 35 procent van hun capaciteit draaien. In 2030 moeten ze dicht of volledig zijn vervangen door centrales die draaien op gas, zon- en windenergie of waterstofkracht. Steenkoolverbruik wordt dan als brandstof verboden.
Van de kolencentrales zijn er nog drie over. De vierde, het relatief nieuwe Onyx in Rotterdam, gaat vervroegd dicht. Eigenaar Riverstone bedong daarbij 212,5 miljoen euro compensatie bij de overheid. ,,Al is er nog geen akkoord met de ondernemingsraad”, aldus vakbond CNV.
Vattenfall sloot eind 2019 zijn Amsterdamse Hemwegcentrale. ,,De sloopwerkzaamheden zijn in gang gezet”, aldus het bedrijf. De huidige D66-minister voor Klimaat Rob Jetten prees destijds de sluiting. Het Zweedse bedrijf kreeg 52,5 miljoen mee, omdat zijn investering vroegtijdig in de mottenballen ging.
Producent Uniper draait wel en zegt dat zijn kolencentrale scherp beperkt is door ’wettelijk kader’. Nu extra energie leveren en boven 35 procent stook komen wordt beboet, vreest zij. Alleen de landelijke politiek kan die stookbeperking ervan af halen. „Dus als Den Haag iets wil, dan moet zij bewegen”, aldus de woordvoerder.
Ook het Duitse RWE, eigenaar van de grote Eemshavencentrale, zegt open te staan. „We willen praten. Maar we hebben nog niks gehoord”, stelt directeur Adriaan van der Maarel. „Ze kunnen zo’n plan het zeker voorleggen.”
Reden voor de terughoudendheid is een langdurig juridisch conflict over honderden miljoenen. De steenkoolstokers en het ministerie van Economische Zaken zijn het niet eens over de afkoopsom voor de bedrijven als die in 2030 noodgedwongen moeten stoppen. Als de kolencentrales weer op volle kracht terug mogen, dan zullen bedrijven niet zo maar de beloofde miljoenen teruggeven, zegt een betrokkene uit deze sector. „Daar zijn hele rekensommen met het ministerie voor gemaakt.
Directeur Frans Rooijers van energieonderzoeker CE Delft verwijt de politiek gebrek aan daadkracht en de ministeries visie. „Het is ontzettend moeilijk om in korte tijd al het gas uit Rusland te vervangen. Steenkool is weliswaar ook duurder geworden, maar het kan van alle opties nu gewoon niet anders”, zegt hij. „Het risico van veel meer gas oppompen uit Groningen is vele malen hoger.”
Maar waar de kolen vandaan komen baart iedereen zorgen. Naar Europa zijn, via tussenhandelaren, al meerdere schepen met Russische steenkolen onderweg. „De import van die steenkool voor onze energiecentrales komt voor de helft uit Rusland. Als je daar meer kolen afneemt, dan betaal je net zo hard mee aan de financiering van de oorlog door Poetin in Oekraïne”, zegt Faiza Oulahsen van Greenpeace. ,,Er zijn wereldwijd meer kolenleveranciers, dat kan het probleem niet zijn”, zegt Grünfeld.
