Raffaëla Paton (42) maakt na diepe dalen comeback in The Tribute: ‘Het podium hield me in leven’

De lichten zijn fel, de zaal nog leeg. Raffaëla Paton (42) staat op het podium voor een repetitie van The Tribute: Battle of the Bands. Ze zingt, zoals ze dat al haar hele leven doet. Maar in haar hoofd is het chaos. ‘Alles is slecht hè, alles is slecht’, denkt ze. Haar benen voelen zwaar, de spanning grijpt haar bij de keel. „Een complete error”, noemt ze het na afloop.

Paton, voormalig Idols-winnares, leeft al jaren met complexe PTSS. „Van jongs af aan. Ik had als 5-jarige al symptomen. En als je dat zo vroeg hebt, blijf je het je hele leven meedragen.”

De combinatie met ADHD zorgt ervoor dat haar gedachten alle kanten opschieten. „Ik denk niet zó”, zegt ze, terwijl ze haar arm kaarsrecht vooruitsteekt. „Maar zo.” Ze maakt een slingerende beweging, haar hand zigzagt door de lucht. „Ik moet echt momenten pakken om even te landen, anders trek ik het niet.”

Het gebrek aan begrip in haar jeugd maakt dat ze zichzelf nu beter kan plaatsen. „Vroeger begrepen mensen mij gewoon niet. Ik ben ook nog een beetje autistisch. Ik heb veel ideeën, het overstroomt continu.” Toen ze meer leerde over haar diagnoses, viel veel op z’n plek. „Ik ben eigenlijk helemaal niet raar. Dit is gewoon hoe sommige mensen zijn.”

De zangeres groeide in Assen op in een gezin van Jehova’s getuigen. „Dat was niet bepaald een veilig thuis. Onstabiel, onveilig. En als je eruit stapt – zoals ik op mijn 18de – verlies je alles.”

Ze schetst hoe ze voor een ‘gerechtelijk comité’ van vijf oudere mannen moest verschijnen. „Dan moet je vertellen wat je allemaal met je vriendje hebt gedaan. Echt ziekelijk.” Daarna werd ze buitengesloten. „In de hoop dat je met hangende pootjes terugkomt. Maar bij mij heeft het gebackfired.”

Na het gesprek stapte ze bij haar moeder in de auto. „Ze begon meteen te huilen. ‘Dat je mij dit aandoet, dat je ons gezin dit aandoet’, zei ze. Pure manipulatie natuurlijk. En daarna: ‘Kun je niet nog eens nadenken? Kun je niet gewoon blijven?’ Maar ik had mijn keuze al gemaakt. Als iets klaar is, is het voor mij ook écht klaar.”

Toen de tranen niet werkten, kwam de dreiging. „Je hebt nog twee weken om dit huis te verlaten”, zei mijn moeder. „En dat was het dan. Want je leert binnen het geloof dat iedereen buiten de jehova’s slecht is. Dus waar moet je heen?”

De ouders van haar toenmalige vriendje, in Emmen, boden uitkomst. Maar het zwarte gat was onontkoombaar. „Ik viel inderdaad in een gat. Kort daarna heb ik een suïcidepoging gedaan.” Terug uit het ziekenhuis in Emmen kreeg ze van haar moeder te horen dat ze ‘alles deed om aandacht te trekken’. „Toen wist ik definitief: nee, ik ga nooit meer terug.”

Een poging om aan te haken bij haar vader liep eveneens spaak. „Hij was drugsverslaafd. Ik ben eventjes bij hem geweest, maar dat trok ik allemaal niet.” De instabiliteit leidde tot dubieuze contacten. „Dan kan je eigenlijk niet anders dan de verkeerde mensen tegenkomen. En dat kwam ik.”

Toch leerde Nederland haar in 2006 kennen als het stralende middelpunt van Idols. Want hoe moeilijk haar jeugd ook was, liefde voor muziek had ze wél van huis uit meegekregen. „Ik trad al op vanaf mijn 8ste”, zegt Paton. „Met het hele gezin zongen we vierstemmig nummers als You’ve Got a Friend. Muziek zit gewoon in mijn bloed. Het is altijd mijn redmiddel geweest.”

Ze won Idols glansrijk. Op haar 23ste was ze in één klap een Bekende Nederlander. Haar debuutsingle Right Here, Right Now én haar album kwamen binnen op nummer 1. „Het was fantastisch en bizar: zoveel positiviteit, maar niemand die me begeleidde. Helemaal niks. Ik wist totaal niet wat ik deed. Ik ben alle verkeerde afslagen ingeslagen.”

Ze was net moeder geworden toen in het gastenboek op haar website – sociale media waren er nog niet – de kritiek losbarstte. „Tussen de lieve berichtjes door stonden reacties als: ik hoop dat je kind doodgaat.”

De opeenstapeling van druk, afwijzing en onthechting duwde haar richting middelengebruik. „Op een forum las ik dat ik ‘mollig’ was geworden. Toen dacht ik: hè? Ben ik dik? Mijn hoofd nam het meteen over.”

Een ‘vriendin’ zette haar op het spoor van een snel afslankmiddel: speed. „Eerst zei ik: nee, dat ga ik niet doen. Mijn vader was drugsverslaafd, dus ik zag de ellende van dichtbij. Maar een paar dagen later had ik het toch gebruikt. En binnen twee weken was ik 6 of 7 kilo kwijt. Toen dacht ik: zo kan het dus ook.”

Het werd een verslaving. En een vlucht. „Speed, blowen, drinken – ik deed alles tegelijk. Mijn dochter was toen 2 jaar. En ik raakte mezelf kwijt.”

De ommekeer kwam op een snelweg. „Ik zat op de A10, onder invloed, onderweg naar therapie. En ineens dacht ik: als ik nu naar links stuur, ben ik dood. Als ik naar rechts stuur, ook. Ik raakte volledig in paniek.”

Ze belde haar begeleider en wist zichzelf naar een parkeerhaven te sturen. Daar werd ze opgehaald en vervolgens naar het kantoor van de verslavingsinstelling gebracht. „Ik zat daar nog steeds onder invloed, en toen zei de directeur: ‘Je hebt een probleem, hè?’ Ik riep nog: ‘Nee, jíj hebt een probleem.’ Maar hij prikte erdoorheen.”

Hij drong aan op een afkickprogramma in het buitenland. „Hij zei: ‘Je hebt een dochter. Die is alles voor je. Je hebt een week om alles te regelen. Dan vlieg je naar Thailand.’”

Een week later zat ze in het vliegtuig. „Twee maanden heb ik daar gezeten. En ik heb sindsdien nooit meer gebruikt.” Dat is nu dertien jaar geleden. „Mijn dochter en de muziek hebben me gered.”

Want muziek speelde ook daar, aan de andere kant van de wereld, een hoofdrol. „Ik zat vaak aan de rand van een kanaal met mijn iPad. Alleen maar zingen. Soms kwamen de hulpverleners me iets te drinken brengen, en dan gingen ze op een afstandje zitten luisteren.” Het was alsof ze zichzelf bij elkaar zong.

Ze herinnert zich een filmpje dat haar dochter stuurde vanuit Roden. „Zij keek naar de lucht en zei: ‘Mama, dit kusje is voor jou.’ We hadden afgesproken dat we elke avond naar de maan zouden kijken – dan wisten we dat we naar hetzelfde keken. Toen dacht ik: ik moet krachtig blijven voor dat kind. Sterk zijn. Doorgaan.”

Paton bleef na haar afkickperiode niet stilstaan. Ze wilde betekenis geven aan haar ervaringen en ging aan de slag in de verslavingszorg. „Ik werkte bij een beschermde woongroep voor mensen met ggz-problematiek en verslaving in Veendam. Denk aan veteranen met PTSS, mensen met borderline, zware trauma’s.”

Ze werd niet alleen gehoord, mensen kwamen ook actief naar haar toe. „Cliënten zeiden: ‘We willen met jóú praten. Niet met hem – hij heeft de universiteit gedaan, maar jij snapt ons.’ Ik zei: ik heb óók een goede opleiding gedaan... Maar dat is dus de kracht van ervaringsdeskundigheid. Als je het zelf hebt meegemaakt, kun je mensen echt bereiken.”

In de jaren die volgden bleef ze werken én zingen, maar makkelijk werd het niet. Op tournee met de musical Hair kreeg ze een video van haar ex. Haar dochter hing over het bed, uitgeput. „Ik keek naar dat filmpje en riep: ‘Bel nú de ambulance!’”

Wat volgde was een maandenlange nachtmerrie. Haar dochter bleek een dubbele longontsteking te hebben, met twee deels ingeklapte longen en een embolie. „Op dag twee in het ziekenhuis riepen ze ons het kantoortje in. Ze zeiden: bel iedereen. Kom afscheid nemen. Want we gaan nu een noodingreep doen en we weten niet of ze het overleeft.”

Het meisje kwam erdoorheen. Maar de eerste tijd na haar operatie was ze aangewezen op een rolstoel. „Ze had schade aan haar voetzenuwen en kon geen opwaartse beweging maken. Maar inmiddels voetbalt ze op hoog niveau. Ze heeft alles zelf gedaan. Ze is zó sterk.”

Binnen de opvoeding kiest Paton voor openheid over thema’s waar zij zelf weinig over meekreeg: drugs, seks, relaties. „Mijn dochter krijgt alles te horen wat ik heb geleerd, wat ik fout heb gedaan. Doordat ik verslavingsgevoelig ben, is het bij haar ook genetisch bepaald. Maar als ze ooit iets wil proberen: doe het in een veilige omgeving. Zorg dat het gecontroleerd is.”

Na die periode van ziekte en herstel van haar dochter ging het even niet meer. Paton liep vast. „Ik zat tegen een burn-out aan. Alles was op. Mijn lichaam, mijn hoofd, mijn systeem – alles was overbelast.”

Ze trok zich terug, vond opnieuw structuur en begon weer stap voor stap te bouwen. Inmiddels is ze locatiemanager op een Oekraïneopvang in Assen. Eerder werkte ze op een soortgelijke locatie in Stadskanaal. „Je hoort er veel verhalen over verdriet en verlies, maar je ziet ook de enorme veerkracht.”

De opvang is een tijdelijke plek voor mensen die soms letterlijk niets meer hebben. „Je hoort zo vaak: vluchtelingen krijgen alles. Maar dat is absoluut onwaar. Deze mensen zijn vaak getraumatiseerd, hebben familie verloren, zijn huis en haard kwijt. En dan zitten ze hier met drie kinderen op een kamer, zonder perspectief.”

Ze blijft het werk doen, ook nu ze samen met Sharon Doorson en Altagracia Nortan de groep Child of Destiny vormt. Ondersteund door een sterke liveband brengen ze een eerbetoon aan Destiny’s Child. „Powerhouses”, noemt ze haar muzikale voorbeelden. „Destiny’s Child was voor mij als meisje zo belangrijk. Die uitstraling, die kracht. Onafhankelijke vrouwen die hun eigen verhaal vertellen. Dat was herkenning.”

De beslissing om weer vol voor de muziek te gaan, kwam mede door het overlijden van haar mentor en aangenomen vader Humphrey Campbell. „Zelfs op zijn sterfbed gaf hij me nog zanglessen”, zegt ze. „Hij zei: ‘Raf, je bent goed in het werk dat je doet. Maar jij hoort op het podium.’”

Bij de eerste opname van The Tribute dacht ze aan hem. „Nadat we Survivor hadden gezongen, keek ik omhoog. En hoewel ik helemaal niet meer geloof, dacht ik: dit is voor jou.”

Wat deze comeback anders maakt dan eerdere pogingen, is de rust om haar heen. „Ik heb nu mensen die ik kan bellen. Marc Hofstede en Marcel Duzink, die alles rond de band regelen. En mijn vriend Alex Geertsema, met wie ik in Stadskanaal woon. Een echte Groninger met beide voeten op de grond. Ze houden me stabiel. Dat had ik vroeger nooit.”

Helaas werkt haar lijf niet altijd mee. „Ik heb reuma, fibromyalgie. Elke dag pijn, van mijn vingertoppen tot mijn tenen.” Toch doet ze elke show mee aan de intensieve choreografieën van Child of Destiny. „Ondanks alles knal ik erin alsof er niets aan de hand is. Omdat ik weet: als ik goed naar mijn lichaam luister, kan ik meer dan ik dacht.”

En dus staat ze er weer, krachtiger dan ooit. De theatertour die eraan komt, al gepland vóór het tv-programma, voelt als een duw in de rug. „Mensen zeggen weleens: er is altijd ellende om haar heen. En dat klopt. Maar ik heb geleerd om te vechten. Ik wil zingen. Het podium heeft mij altijd in leven gehouden. Daar hoor ik te zijn. We gaan echt knallen de komende maanden.”