Huub Stapel duikt in ruige geschiedenis van eiland Schokland: ’Ergste watersnoodramp die Nederland heeft gekend’
Pepijn van den BrinkMedia
Het voormalige eiland Schokland, nu deel van de Noordoostpolder, kent een bewogen geschiedenis. Met aanhoudende rampspoed en uiteindelijk een gedwongen ontruiming die de nazaten van de Schokkers nog altijd pijn doet. Voor de tv-reeks ‘Heimwee naar Schokland’ duiken presentator Huub Stapel en historicus Eva Vriend in de eilandgeschiedenis.
Een kerkje op het hoogste punt van het voormalige eiland Schokland staat als enige nog fier overeind. De waterkering van houten palen is volledig gereconstrueerd en her en der zijn nog tal van andere resten te vinden van wat ooit was. Een fundament van een middeleeuws kerkje aan de zuidkant van het eiland bijvoorbeeld, meerdere graven en een aantal waterputten.
Huub Stapel en Eva Vriend staan samen bij een van die putten. Een cameraploeg legt hun gesprek vast. „Voor drinkwater waren de Schokkers de laatste eeuwen afhankelijk van regenwater, dat ze opvingen en opsloegen in dit soort putten”, legt Vriend uit.
Dat was niet altijd zo. „Tot in de 16de eeuw welde in die putten het grondwater op, maar door de verzilting van de Zuiderzee vanaf de 16de eeuw, werd op den duur het grondwater te zout om te kunnen drinken.”
Terwijl Stapel en Vriend van de ene naar de andere put lopen, eentje naast de kerk (voor de armen), slaat even verderop een deur dicht. Een vrouw komt uit het kerkgebouw, kijkt om het hoekje, ziet de camera en blijft weifelend staan.
Ze wijst waar ze naar toe wil: een gebouwtje aan de overkant. „Mevrouw, u staat te wijzen in beeld”, roept regisseur Bas Vink de vrouw toe. „Sorry”, verontschuldigt ze zich. „O, nee heel goed. Goedemorgen”, reageert Huub Stapel lachend. Het shot moet opnieuw. En daarna nog eens.
Grote visserijgemeenschap
Rond 1800 woont op Schokland na Volendam de grootste visserijgemeenschap van ons land. Het gaat de eilandbewoners redelijk voor de wind, maar in 1825 verandert dat plotsklaps. „In dat jaar vindt een grote overstroming plaats, de grootste watersnoodramp in oppervlakte die Nederland ooit heeft gekend”, vertelt Vriend, die het boek Het eiland van Anna schreef waarop de serie is gebaseerd.
Heel Schokland staat onder water; er vallen acht doden. „Vanaf dat moment komt Schokland in een neerwaartse spiraal terecht en glijden de Schokkers af tot de armste gemeenschap van Nederland.”
„Eilandbewoners stalen de palen die hen moesten beschermen tegen de zee om die te gebruiken als haardhout.”De filmploeg verplaatst zich naar het pad beneden, daar waar vroeger het water tegen de houten waterkering klotste. Zo fraai als het palenscherm nu eruitziet – nu het niet meer nodig is – was het destijds niet. „Als gevolg van paalwormen, stormen die de houten palen wegsloegen én omdat de palen roofgoed waren”, vertelt Vriend, terwijl ze met Stapel de metershoge kademuur bekijkt.
„Toen de armoede toenam, stalen sommige eilandbewoners de palen die hen moesten beschermen tegen de zee om ze op te stoken. Om zich te verwarmen; best een beetje kortetermijndenken.”
Zuiderzee
Dat klinkt als een gemakkelijk oordeel vanuit het nu, maar feit is: de Schokkers worden eeuwenlang geteisterd door overstromingen. Door de soms wilde Zuiderzee kalft het eiland mettertijd steeds verder af. Reden voor de overheid om een stenen dijk aan te leggen, maar dat zorgt niet voor vreugde op het eiland.
Integendeel, zegt Vriend terwijl ze met Stapel over het pad langs het eiland loopt: „De dijk werd 20 meter landinwaarts aangelegd, en daarom waren ze er niet blij mee.”
Na de grote overstroming in 1825 is het helder: de eilandbewoners moeten beter worden beschermd tegen het water. „Uiteindelijk vindt de rijksoverheid het te duur om dijken aan te leggen. Al is sowieso de vraag of dijkbouw goed mogelijk was, omdat er op Schokland geen stevige ondergrond is waarop die dijken kunnen worden aangelegd.” Schokland ligt immers op drassige veengrond, heel anders dan Urk dat rust op een stevige keileembult.
In 1859 wordt Schokland gedwongen ontruimd. De Schokkers krijgen een hoge ontruimingsvergoeding, van zo’n 800 gulden. „Dat zijn in die tijd ongeveer twee jaarsalarissen”, weet Vriend. „Die vergoeding kregen ze alleen als ze alles afbouwen en meenemen. In Den Haag zijn ze namelijk bang dat de Schokkers anders terugkeren, want zeker in de zomers was het op Schokland goed toeven.”
Schokkers vertrekken
Met hun vissersboten bepakt en bezakt verspreiden de Schokkers zich daarna over plaatsen rond de Zuiderzee. „De katholieken vestigen zich in Volendam, de gereformeerden trekken naar Urk, Kampen en Vollenhove.”
Sommige nazaten zeggen dat de overheid Schokland nooit had hoeven ontruimenEen overstroming als in 1825 heeft daarna nooit meer heeft plaatsgevonden. „Sommige nazaten zeggen daarom dat de overheid Schokland nooit had hoeven ontruimen”, zegt Vriend.
„Maar dat is buiten 1916 gerekend.” Een streep op de buitenmuur van het museum op het voormalige eiland maakt zichtbaar wat Vriend daarmee bedoelt: het waterpeil komt in 1916 maar nét iets lager uit dan in 1825. Het verlaten eiland stond na bijna een eeuw opnieuw vrijwel volledig onder water.
Heimwee naar Schokland (4 afleveringen) is vanaf woensdag 3 december te zien op NPO2 om 22.20 uur.
