‘De Waterzoon’ van Eva Vriend: Jac P. Thijsse beschermde de natuur, zoon Jo zette die naar zijn hand

Als ingenieur en wetenschapper was Jo Thijsse een van de drijvende krachten achter de Afsluitdijk en de Deltawerken. In tegenstelling tot vader Jac P. probeerde hij de natuur juist naar zijn hand te zetten.

Historica en schrijfster Eva Vriend (Luttelgeest, 1973), bekend van onder meer haar boek over Schokland Het eiland van Anna, dook speciaal voor de Maand van de Geschiedenis in de bijzondere familiegeschiedenis van de twee mannen.

In haar essay De Waterzoon onderzoekt de oud-verslaggeefster van Leeuwarder Courant hun onderlinge relatie, maar vooral hun en onze verhouding tot de natuur. „Die verandert steeds. De worsteling van vader en zoon Thijsse over wat je moet beschermen en waar je mag ingrijpen in de natuur is nog altijd actueel, getuige de stikstofproblematiek en de zorgen om de biodiversiteit”, zegt Vriend.

De schrijfster woont niet ver van het Waterloopbos aan de rand van de Noordoostpolder. Ons land dankt zijn wereldwijde bekendheid als waterbouwland aan al het onderzoek dat in dit bos heeft plaatsgevonden. Vriend: „Jo Thijsse (1893-1984) was directeur van het Waterloopkundig Laboratorium in Delft, tegenwoordig Deltares geheten. In het bos werden op schaal modellen gebouwd voor de Deltawerken en de Oosterscheldekering, maar ook voor de haven van Beiroet, waarvoor Jo waterstaatkundige projecten leidde.”

„Jac P. Thijsse (1865-1945) zette zich in om de Nederlanders de liefde voor de natuur bijbrengen en de natuur te beschermen. Het fascineert mij dat juist zijn zoon een ander carrièrepad koos. Jo wilde de natuur controleren, domineren en greep er stevig op in. Die tegenstelling onderzoek ik in mijn verhaal.’’

„Mijn interesse is ook persoonlijk. Dankzij Jo Thijsse, die onder leiding van Hendrik Lorentz, de Nobelprijswinnaar, aan de afsluiting van de Zuiderzee werkte, kon mijn familie een toekomst opbouwen op de bodem van diezelfde zee. Tegelijkertijd vraag ik me als historicus af, wat voor grootheidswaanzin is dit om een hele zee te willen afsluiten?”, vertelt Vriend.

Ze ontdekte dat de onderlinge relatie tussen vader en zoon, ondanks hun verschillende ideeën, altijd liefdevol en respectvol is gebleven. „Dat zijn zoon in 1910, het jaar waarin zijn vader Natuurmonumenten oprichtte, civiele techniek in Delft studeerde, juichte hij toe. Jac P. had een groot geloof en vertrouwen in de wondere wereld van de wetenschap en een enorm respect voor wat hij de ’knappe koppen’ noemde. Toen zijn zoon in de Staatscommissie Zuiderzee mocht plaatsnemen was hij trots. Hij keek enorm op tegen mannen zoals Hendrik Lorentz.”

„In eerste aanleg stimuleerde Jac P. dan ook zijn zoon. Al pleitte hij er wel voor om in de nieuwe polders niet alle wegen recht te maken, omdat dit niet prettig voor de mensen zou zijn. Maar Jo legde de polders met ratio en efficiëntie aan, precies wat ook de boeren wilden: met rechte, strakke kavels die goed te bewerken zijn.”

Toen in de jaren 30 de grote werkeloosheidsprojecten werden opgetuigd door de overheid en bijvoorbeeld het Twentekanaal en het Amsterdamse Bos werden aangelegd, was pa Thijsse minder enthousiast. „Het Amsterdamse Bos vond hij nog wel fantastisch. Maar dat de heide werd ontgonnen vond hij minder fijn. In De Telegraaf schreef hij een vlammend betoog waarin hij zich afvroeg hoeveel natuur we nog zouden inpolderen en opofferen en of dat wel verstandig was.”

„Zoon Jo vond dat we offers moesten brengen voor onze veiligheid. Maar aan het eind van zijn carrière, in de jaren 70, keek ook hij terug met gemengde gevoelens naar bijvoorbeeld de Deltawerken en de Afsluitdijk. Want al die ingrepen in de natuur, wat had dat nu gedaan voor mens en dier? Hij constateerde in retrospectief dat ze bij al die grote waterstaatkundige projecten eerder ook ecologen, biologen en antropologen hadden moeten betrekken. In feite precies waar zijn vader vroeger al voor had gepleit.”