Boekenclubs voor bejaarden? Nee joh! Van Instagram tot Hebban: zo komen leesliefhebbers samen

Het is 13 december 2021. Op Instagram verschijnt een oproepje. ‘Lezen is leuk en daarom willen wij een boekenclub beginnen. Wie doet mee?’ Onder de tekst een foto met twee blote benen waar een open boek op rust. De oproep is afkomstig van mij, verslaggever Patriecia Kolthof, en twee vriendinnen. Ik wil bij een boekenclub zodat ik boeken ga lezen die ik anders niet zo snel zou kiezen.

Nu, twee jaar later, zijn we toe aan de bespreking van ons negentiende boek. De boekenclub bestaat uit in totaal dertien leden waarvan er ongeveer acht heel actief zijn. We komen één keer per maand samen in een kroeg of café in de binnenstad van Groningen en lezen allerlei soorten boeken: van essays tot romans. Een echte gespreksleider is er niet. Meestal neemt iemand het voortouw door online vragen over het boek op te zoeken en die voor te lezen. Aan het eind kiezen we samen een boek.

Deze zondagavond in november komt ‘de boekenclub’ samen in Werkman aan de Grote Markt in Groningen. We drinken decaf-cappuccino’s met havermelk, muntthee en warme chocolademelk. Terwijl de regendruppels tegen de ramen spetteren, beginnen we aan de bespreking van ons negentiende boek: De Gast van de Amerikaanse romanschrijver Emma Cline. „Ik vond het in elk geval een roteinde”, zegt Lyanne (29) demonstratief. „Sorry, ik ga te snel. Waar beginnen we?”

„Het stereotype beeld dat bestaat van een leesclub is een clubje vrouwen dat een uurtje over een leuk boek praat en dan aan de borrel gaat. Nee, dat is niet terecht. Er zijn steeds meer serieuze leesclubs en het zijn allang niet meer alleen vrouwen”, zegt Joke Rosier van Literatuurclubs Drenthe. „Bij ons is een literatuurclub een club mensen die het leuk vinden om samen over een goed boek te praten en die daarbij een bepaalde verdieping zoeken.”

Boekenclubs zijn er in Nederland in allerlei soorten en maten: compleet digitaal, helemaal in het echt en een mengvorm, gericht op non-fictie, alleen Nederlandse auteurs, alles door elkaar, met een paar leden of juist heel veel. Wat ze wél gemeen hebben: mensen lezen hetzelfde boek en bespreken gezamenlijk wat ze ervan vonden.

Literatuurclubs Drenthe heeft 220 aangesloten clubs en een aantal individuele deelnemers verspreid over Drenthe, Groningen en Overijssel. „Onze club is in 1970 opgericht door de Bond van plattelandsvrouwen (nu Vrouwen van nu) in het kader van de ontwikkeling van vrouwen op het Drentse platteland.” De kinderen van die vrouwen lazen op school boeken van Wolkers, Burnier en Reve en de moeders wilden meer weten over wat hun kinderen lazen.

„Op ons hoogtepunt, ergens in de jaren 90, telde Literatuurclubs Drenthe 2300 deelnemers. Op dit moment zijn dat er 1460.” De terugval heeft volgens Rosier een paar redenen. Vrouwen zijn zelfstandiger, hebben het drukker en de concurrentie is groter: er zijn nu veel meer georganiseerde leesclubs. „Concurrentie tussen aanhalingstekens omdat we het niet als concurrentie beschouwen: Ons doel is om mensen aan het lezen te krijgen en aan het praten over boeken. Het maakt dan niet uit of ze dat bij ons doen of elders.” Corona heeft ook een rol gespeeld omdat mensen niet fysiek samen konden komen.

Senia, de landelijke organisatie van leesclubs en muziekluisterclubs, heeft qua leden wel de wind in de zeilen. De organisatie telt op dit moment ruim 1750 lees- en luisterclubs. „We hebben bijna 12.000 leden”, zegt Senia-directeur Sanne Grijsen. „We bestaan dit jaar vijftien jaar. We zijn echt aan de keukentafel begonnen met een paar leesclubs en zitten nu door heel Nederland.”

Senia brengt mensen samen die een traditionele boekenclub zoeken. Oftewel eentje waarbij de leden elkaar in het echt ontmoeten om boeken te bespreken. „We hebben 150 vrijwilligers. Iemand die bij een leesclub wil, kan zich bij ons melden. Dan helpen we je op weg. Als er een nieuwe boekenclub ontstaat, leggen we uit hoe het werkt. Wij stellen een lijst op met boeken waaruit mensen kunnen kiezen en jaarlijks krijg je een dikke envelop met achtergrondinformatie over de boeken.” Senia faciliteert dus de hele leesclub. Een lidmaatschap van een lees- of muziekluisterclub kost 42.50 euro per jaar.

„De laatste jaren is het aantal boekenclubs echt gigantisch gegroeid”, zegt Grijsen. „Ik ben vorig jaar in mei begonnen. Toen hadden we 8.500 leden. Het is bijna niet bij te houden.”

Waar die groei precies vandaan komt, is niet duidelijk. Mogelijk is het een nawee van corona. „Ook de vergrijzing en het sociale isolement waar mensen in zitten, spelen mee”, vertelt Grijsen. „Een boek is een soort excuus om samen te komen en uit huis te komen. Je zegt gewoon: ‘ik hou van lezen’ in plaats van ‘ik ben eenzaam’. Dat is laagdrempeliger.”

De leden van Senia zijn over het algemeen ouder dan 50 en het zijn voornamelijk vrouwen, vertelt Grijsen. Met name bij clubs die zich richten op moderne literatuur zijn vrouwelijke leden in de meerderheid. Het stereotype beeld dat van boekenclubs bestaat, grijsaards die een dikke pil bespreken, klopt wel een beetje beaamt Grijsen. „Ik zei eerder altijd dat een boekenclub meer iets is waar mijn moeder bij zou gaan”, zegt Grijsen. Maar de jongere garde lijkt boekenclubs ook te hebben ontdekt.

Onze boekenclub is geen onderdeel van Senia en we zijn ook geen vrouwen van boven de 50. Het is niet bekend hoeveel van dit soort ‘wilde boekenclubs’ er zijn. Op andere vlakken is het wel een vrij traditionele leesclub. We hebben elkaar via de Instagramoproep gevonden en communiceren doorgaans via WhatsApp, maar de daadwerkelijke bespreking van het boek gebeurt in het echt. Vaak zijn onze boekenclubavonden in een kroeg of café in de binnenstad, iemand stelt inhoudelijke vragen en zo bespreken we het boek. Aan het einde kiezen we de volgende. Soms is de groep heel groot, soms heel klein (als bijna niemand het boek gelezen heeft).

De redenen om mee te doen lopen uiteen. Aziza (26): „Ik miste het om met mensen over boeken te praten en ik zocht motivatie om meer te lezen.” Voor Judith (26) en Jildou (26) is de club een soort stok achter de deur om meer boeken te verslinden. „En om andere boeken te lezen dan dat ik normaal zelf uit kies”, voegt Jildou toe. „Al die redenen en het leek me gewoon heel gezellig”, zegt Carleen (30).

De boeken die we lezen verschillen enorm. Het vorige boek dat op de agenda stond was de nieuwe Francine Oomen getiteld Hoe overleef ik alles wat ik niemand vertel. Gekozen vanwege de nostalgie. We lazen eerder onder meer al De Zeven Vinkjes van Joris Luyendijk en Daar Waar de Rivierkreeften Zingen van Delia Owens.

Helemaal digitale leesclubs zijn er ook, bijvoorbeeld via de site Hebban.nl, onderdeel van het CPNB. „We hebben in totaal 306.000 leden”, zegt leesclubplanner Debbie van der Zande. „We organiseren ongeveer vijftig tot honderd leesclubs per jaar. Geïnteresseerden kunnen zich inschrijven om mee te doen en wie wordt ingeloot krijgt het boek gratis van Hebban.De bespreking is volledig online.”

Bij Hebban schrijven leesliefhebbers zich in op een titel. Het zijn geen vaste groepen. Elke twee dagen krijgen de deelnemers een vraag over het boek. Die hoeven ze niet meteen te beantwoorden, ze mogen er even op kauwen. Uiteindelijk vindt er een digitale bespreking plaats. „Gratis boeken uitdelen kan iedereen. We verwachten wel dat de lezers serieus met het boek bezig gaan.” Dat betekent dat van de deelnemers wordt verwacht dat ze het boek echt lezen en actief deelnemen aan de boekbespreking.

Het aantal leden van de site is door de jaren heen langzaamgegroeid, weet Van der Zande. Maar door corona ging de groei harder. „Door Hebban zijn ook fysieke leesclubs ontstaan. Groepjes die in het echt afspreken en samen boeken gaan lezen.”

Het compleet tegenovergestelde van een digitale leesclub zoals die van Hebban.nl is de Silent Book Club. Sinds kort heeft Leeuwarden - na Utrecht, Den Haag, Amsterdam en Groningen - in Tresoar zo’n stille leesclub. Lezers komen samen in een warmgestookt café om te lezen en niet om te praten. Een leesclub zonder verplichtingen en zonder huiswerk.

De Gast van Emma Cline krijgt niet bepaald lovende kritieken. Aziza haalt een vragenlijst tevoorschijn op haar telefoon. „Waar staat het boek voor”, vraagt ze plechtig. „O, daar heb ik geen seconde over nagedacht”, zegt Judith. „Nou, ik vond heel het boek een soort koortsdroom”, zegt Lyanne. „Niets wordt afgerond. Het boek heeft allemaal losse eindjes”, zegt Carleen.

Drie sterren is het uiteindelijke oordeel.

Schrijver Liesbeth Rasker (35) uit Amsterdam host een boekenclub via Instagram. Een uitvloeisel van haar zelf bedachte digitale kroeg: Kroegpraat. Sinds februari 2022 gaat ze elke maandag om 17.00 uur met volgers in gesprek via Instagram. De onderwerpen verschillen per week. Soms vragen mensen om raad, soms bespreken ze actuele onderwerpen zoals de verkiezingen. Het is maar net wat mensen insturen. En het slaat aan: de verhalen worden door zo’n 30.000 mensen bekeken en er komen duizenden reacties binnen.

„De Kroegpraat Boekenclub, afgekort KPBC, ontstond vorig jaar na het Boekenbal”, vertelt Rasker. „Daar had iedereen het erover dat er zo weinig gelezen wordt en dat ontlezing zo’n groot probleem is. Ik heb zelf Nederlands gestudeerd en lees graag, maar ik merk ook ontlezing bij mezelf. Je moet toch je tijd verdelen tussen alle vormen van vermaak.”

Het idee voor KPBC rolde daar uit voort. Een soort mini-missie om de ontlezing te lijf te gaan. Het was een probeersel, maar tot nu toe lijkt er genoeg animo voor te zijn. Rasker deelt het boek dat ze samen wil lezen en prikt dan een datum voor het online gesprek. Eén keer in de twee of drie maanden staat Kroegpraat in het teken van de boekbespreking. „Het eerste boek, Café Morgen, was meteen overal uitverkocht”, zegt Rasker. „Op dit moment lezen we Sonny Boy.”

De boeken die ze kiest moeten aan een paar door Rasker bedachte regels voldoen. Zo moet het een roman zijn en geen kookboek of non-fictie.

Literatuurclubs Drenthe is in principe van de fysieke traditionele boekenclubs. Ook daar is vernieuwing gaande. In coronatijd zijn ze begonnen met online lezingen en digitale vragenuurtjes. „Daar werd flink gebruik van gemaakt”, zegt Rosier. Die digitale vragenuurtjes worden binnenkort vervangen door een proef met een digitale leesclub.

Sommige media zijn ook begonnen met een boekenclub.De VPRO heeft afgelopen oktober Club Lees gelanceerd, een boekenclubapp speciaal gericht op jongeren tussen de 15 en 25 jaar. In de app kun je elke maand een gratis Nederlandstalig boek lezen of eentje die vertaald is naar het Nederlands. Volgens de site van Club Lees draait het om het lezen van goede verhalen, liefde voor lezen en wat er in de marges van een boek gebeurt. Het eerste boek, gekozen door de singer-songwriter Naaz, is 10 minuten 38 seconden van Elif Shafak. Op dit moment lezen de deelnemers Auxiety van Dieuwertje Heuvelings.

Als de koffies, choco’s en theetjes bijna op zijn, is het tijd om een nieuw boek te kiezen. Januari is lang en grijs. Daarom kiezen we, net als vorig jaar, een dikke pil om te lezen. Vorig jaar was dat Het Achtste Leven (voor Brilka) van dik duizend pagina’s. „Door de boekenclub denk ik nu bij een boek van 200 pagina’s: o, eitje!”, zegt Jildou lachend.

De telefoons worden er bijgepakt en er wordt druk gescrolld door boekenapp Goodreads, een site waar je kunt bijhouden welke boeken je hebt gelezen of nog wil lezen. We hebben nog niet echt een systeem voor het kiezen van de boeken. Iemand noemt een titel, dan zoeken we een samenvatting op om te snappen waar het over gaat en dan zeggen we of het ons leuk lijkt of niet.

Na een tijdje te hebben gezocht is er een boek gevonden.

Max, Mischa en het Tet-offensief van Johan Harstad wordt het. 1020 pagina’s. Nou, het lezen van boeken die ik in eerste instantie niet zelf zou uitkiezen, zit wel goed.