Geen boete meer bij de bieb? Dit gebeurt nu als je een boek te lang in de kast houdt

Ze komt zo’n twee keer per maand bij de bibliotheek in Veendam. Daniëlle Weijenberg (45) is dol op lezen. ,,Ik ben al heel lang lid van de bibliotheek. Ik denk al wel twintig jaar.’’ Of ze altijd haar boeken netjes op tijd inlevert? ,,Laten we het zo zeggen. Ik ben blij dat het boetesysteem is afgeschaft. Ik ben niet heel precies met het op tijd inleveren van boeken. Ik krijg weleens een mailtje.’’

Weijenberg was ook voordat het boetesysteem werd afgeschaft niet altijd op tijd met haar boeken. ,,Ach, van al die boetes had ik uiteindelijk wel een boek kunnen kopen’’, zegt ze lachend. ,,Wel meer’’, mompelt haar man op de achtergrond. Toch zitten er volgens haar wel nadelen aan het afschaffen van het leengeld. ,,Ik denk dat mensen lakser worden met inleveren. Soms wil ik een boek reserveren en dan is de wachtrij heel lang of staat er: boek vermist. Die ervaring heb ik vooral bij heel populaire boeken.’’

In Groningen zijn twee organisaties die bibliotheken runnen: Biblionet Groningen en Forum. Het boetesysteem werd bij beide organisaties tegelijk afgeschaft in 2016. Daar waren verschillende redenen voor. De voornaamste is dat de bieb graag klantvriendelijker wilde zijn. Het opleggen van een boete leverde best weleens vervelende gesprekken op tussen medewerkers en klanten. Daarnaast veranderen bibliotheken steeds meer van een plek waar je boeken leent, naar een laagdrempelige plek met een maatschappelijke en educatieve functie. Daar passen boetes niet bij, vindt manager bibliotheken Ilona Ebels van Biblionet Groningen.

,,Door de boetes af te schaffen hopen we de drempel om lid te worden van de bibliotheek voor mensen te verlagen’’, legt Ebels uit. ,,Om diezelfde reden hebben we het abonnementssysteem vereenvoudigd. Het is na een jaar maandelijks opzegbaar en per maand te betalen.’’ Een abonnement voor volwassenen kost 4,75 euro per maand.

Of het afschaffen van de boetes meer leden heeft opgeleverd? ,,Ja, absoluut. Boetes zorgden er namelijk ook voor dat mensen hun abonnement opzegden. Dat konden we zien aan de opzegreden die mensen opgaven. Na het afschaffen van de boetes waren er minder opzeggingen.’’

In Groningen zijn ze hartstikke tevreden met de keuze om het te-laat-geld op te geven. Maar in de provincie Drenthe worden boetes nog gewoon geïnd, net als in sommige bibliotheken in Friesland. ,,Het afschaffen van boetes staat op onze agenda’’, zegt de Drentse manager bibliotheken Lammie van der Tuuk. ,,Het is niet een idee dat we absoluut afwijzen, want je wil dat iedereen zo goed mogelijk toegang heeft tot boeken. Misschien is het een idee om de boetes in ieder geval voor de jeugd op termijn af te schaffen.’’ In dat geval hoeven ouders zich geen zorgen te maken over te-laat-geld en kunnen kinderen naar hartenlust lid worden van de bieb.

Wat de Drentse bieb tegenhoudt? Niet in de laatste plaats: het geld dat het boetesysteem oplevert. ,,In 2021 werd 120.000 euro aan boetegeld betaald aan de bibliotheken in Drenthe. Een redelijk bedrag’’, zegt Van der Tuuk.

Ook denkt Van der Tuuk dat mensen zonder boete minder snel geneigd zijn een boek op tijd terug te brengen. ,,Neem bijvoorbeeld de populaire serie over de 7 zussen van Lucinda Riley. Daar is nu al een wachtlijst voor. Als ik die boetevrij uitleen, wordt de rij met mensen die wachten op dat boek alleen maar groter.Je bedient aan de ene kant de klanten op een fijne manier door geen boetes te innen, maar doet anderen tekort. Dat is een afweging.’’

Geld mislopen en de vrees voor langere wachtrijen zijn dus redenen om het boetegeld wel te innen. Hoofd Publiek, Richt Pander, van de Forumbibliotheken beaamt dat de opbrengsten ook in Groningen lange tijd de reden waren om het boetesysteem te houden. ,,Het is een financiële afweging. Maar het afschaffen scheelt kosten. Incassobureaus inschakelen en herinneringen sturen, kost ook geld. Het boetesysteem is voor de bibliotheek een grote administratieve rompslomp waar je niet veel voor terugkrijgt. Natuurlijk valt er financieel gezien een gat, maar daar komen bezoekers voor terug.’’

Die langere wachtrijen waar Van der Tuuk in Drenthe bang voor is, ervaren sommige leden in Groningen wel. Zakina Muyres (50) uit Groningen leest zich ‘de blubber’. Wel honderd boeken per jaar en die haalt ze voornamelijk bij de bibliotheek. ,,Soms dikke pillen en soms kinderboeken.’’ Dat er wel of geen boetesysteem is, maakt haar eigenlijk niet eens zoveel uit. ,,Ik breng mijn boeken altijd op tijd terug.’’

Ze mist wel de mogelijkheid om een reservering te verlengen. ,,Dat geeft wat meer rust. Als je een dik boek thuis hebt, en het lezen lukt even niet, en iemand anders reserveert het, dan krijg je mailtjes. Dat vind ik vervelend. Dan noteer ik vaak waar ik gebleven ben en breng ik het terug, om het later weer te lenen.’’ Dat is dus een nadeel voor de leners: je kunt een boek niet meer verlengen. ,,Ik zou hem dan kunnen houden en te laat terugbrengen. Maar dat vind ik vervelend. De mogelijkheid om te verlengen geeft meer rust.’’

In haar app kan ze zien welke boeken ze gereserveerd heeft. ,,Ik had sinds april een boek in de wacht staan. Eind oktober ben ik gebeld dat het onvindbaar is en toen is de reservering verwijderd. Ze gaan proberen het boek opnieuw te bestellen. Ik merk wel dat het tegenwoordig langer duurt voordat mensen hun boeken inleveren. Soms ben ik al vergeten dat ik een boek in mijn lijst heb staan.’’ En ja, soms duurt het zo lang dat ze toch besluit het boek maar zelf te kopen.

Volgens Pander van Forum en Ebels van Biblionet Groningen is het niet bewezen dat de wachtrijen langer zijn geworden door het afschaffen van het boetesysteem. Er zijn wel wachtlijsten voor boeken, maar die worden niet automatisch veroorzaakt door het niet of te laat inleveren van een boek. Soms is een schrijfsel simpelweg populair. ,,Als er een geldboete op staat, zit er meer druk achter, dat klopt’’, zegt Pander. Maar, stelt zij, te laat inleveren gebeurde ook toen er wel boetes werden geïnd. ,,Over het algemeen brengen mensen hun boeken keurig terug. Het gaat in ieder geval minder vaak mis dan wij van tevoren hadden gedacht.’’

In het jaar 2021 werden bij Forum in totaal 650.000 boeken uitgeleend. Daarvan zijn uiteindelijk 50 vergoed door leners die veel te laat waren met inleveren. De reserveringen worden nauwlettend in de gaten gehouden. Pander: ,,Als een boek meer dan drie reserveringen heeft, krijgen we een alert. Dan kunnen we kijken of we een exemplaar moeten bijkopen of het ergens anders vandaan halen. Ik denk dat reserveren gewoon een enorme impuls heeft gekregen in coronatijd. Mensen hebben het ontdekt.’’