Dilan Yesilgöz (VVD) en Geert Wilders (PVV) tijdens het debat over het eindverslag van informateur Ronald Plasterk. Foto: ANP/Sem van der Wal
Op Valentijnsdag was de liefde in de Tweede Kamer ver te zoeken. SER-voorman Kim Putters moet als cupido een nieuw huwelijk smeden. Maar welk?
Dat de liefde bekoeld was tussen onderhandelaars Geert Wilders (PVV), Dilan Yesilgöz (VVD), Caroline van der Plas (BBB) en Pieter Omtzigt (NSC) staken de vier woensdag in de Tweede Kamer niet onder stoelen of banken.
De gebeten hond? Omtzigt. Dat hij de formatie via een appje uitmaakte, werd hem door de andere drie nog even goed ingewreven. Omtzigt was ,,weggelopen’’, herhaalde Wilders. Van der Plas had ,,geen sorry’’ gehoord. Wilders noemde het appje ,,een gotspe’’, Van der Plas ,,een schoffering’’.
Nee, gezellig was het debat in de Tweede Kamer over het eindverslag van informateur Ronald Plasterk niet. De drie wezen naar Omtzigt, Omtzigt had het op iedereen gemunt en de oppositie wees naar de vier pratende partijen. ,,Een verspilling van tijd’’, concludeerde de oppositie. En: stilstaand water. CDA’er Henri Bontenbal: ,,Is de formatie nu dood of levend?’’
Een onnavolgbaar debat
En precies dat maakte het debat stekelig en op sommige punten onnavolgbaar: de vier pratende partijen willen na het abrupte einde nu allemaal wat anders. Die wil niet met die, de ander niet zonder de een. De PVV wil terug aan tafel voor ,,een meerderheidskabinet’’ waar ,,het land zo naar snakt’’, sprak Wilders.
Ook de BBB wil door met NSC, ook al sneerde Van der Plas in het debat naar ‘wegloper’ Omtzigt. ,,We hebben veel raakvlakken en Omtzigt is gewoon een knettergoed Kamerlid.’’
De Tweede Kamer keek naar de VVD en partijleider Dilan Yesilgöz. Zij zei twee dagen na de verkiezingen van november alleen een rechts kabinet te willen gedogen. Met het vertrek van Omtzigt kwam de druk op de liberalen te staan. Niet iedere partij kan de vrijheid nemen om ,,elkaar te gedogen’’, schreef informateur Plasterk in zijn verslag.
En daarom, sprak Yesilgöz, deed ze Omtzigt een handreiking. De VVD wil in een extraparlementair kabinet stappen, maar alleen als Omtzigt ,,ook een stap naar voren zet’’. Oftewel: Yesilgöz is álleen verliefd op Omtzigt, als hij dat ook op haar is.
En Omtzigt? Die wist het allemaal niet. Hij hapte niet op de VVD en bleef weg bij de meerderheidsgedachte van PVV en BBB. De NSC-leider wil een minderheidskabinet van PVV, VVD en BBB hooguit gedogen. Willen die drie dat niet, dan wil hij nadenken over een extraparlementair kabinet of een zakenkabinet. En dan het liefst met meer partijen dan alleen de bekende vier. Hij wil ,,brede’’ steun.
ieter Omtzigt (NSC) kijkt richting Geert Wilders (PVV) tijdens het debat over het eindverslag van informateur Ronald Plasterk. Foto: ANP/Remko de Waal
‘Wilt u nu wél of niét met Wilders?’
In beide opties is de afstand tussen Tweede Kamer en kabinet groter en de onderlinge verhouding afstandelijker. Omtzigt noemt dat al maanden een aantrekkelijk idee, om de macht terug te leggen bij het parlement. In een beide kabinetsvormen kunnen ook niet-leden van politieke partijen in een kabinet stappen.
Het verschil tussen de twee gedachten is de rol van de Tweede Kamer. In het ene geval, zakenkabinet, is er een meerderheid nodig voor een uit te voeren akkoord. In een extraparlementair kabinet zijn er alleen op grote lijnen afspraken nodig en kan er in wisselende meerderheden gewerkt worden.
En voor Omtzigt zit dáár het verschil. Hij wil niet met Wilders in een kabinet, maar wél in een vrijere gedoogrol de PVV helpen. Die houding kwam hem op hoon te staan. Als NSC niet met de PVV wil en de formatie verliet, waarom dan wel in een andere bestuursvorm? ,,Wilt u nu wél of niét met Wilders samenwerken’’, vroeg Frans Timmermans (GL-PvdA) zich af.
Omtzigt wil plannen, ook van de PVV, per stuk kunnen toetsen, zei de NSC’er. Wat daarin het verschil maakt tussen een gedoogrol of in een extraparlementair kabinet? De vrijheid. Omtzigt wil af van ,,de verstikkende coalitiepolitiek’’.
‘Het achterste van hun tong laten zien’
Geert Wilders schoof in het debat voorzitter Kim Putters van de Sociaal-Economische Raad naar voren om de vastgelopen formatie vlot te trekken. De PvdA’er, tien jaar senator geweest, geldt als een invloedrijk man. De 50-jarige Putters is sinds 2022 voorzitter van de SER, de belangrijkste regeringsadviseur op sociaaleconomische thema’s. Eerder was hij directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau.
Wilders denkt dat Putters ervoor kan zorgen dat andere partijen ,,het achterste van hun tong’’ laten zien over wélke vorm een nieuw kabinet moeten hebben. Hij krijgt vier weken te tijd om het net bij alle fracties op te halen. Dáárna, sprak Wilders, moet het gaan over de inhoud.
Een groot deel van de oppositie ziet een date met Putters niet zitten. Timmermans sprak van ,,tijdsverspilling’’ en noemde het idee om nu ook over een extraparlementair kabinet te praten een ,,experiment’’. Bontenbal zag een ,,heel wankele basis’’ voor zo’n kabinetsvorm. Putters, vond D66’er Rob Jetten, moet eerst maar eens ,,als een relatietherapeut’’ PVV, VVD, NSC en BBB bij elkaar zetten. ,,Het speelkwartier is voorbij. Ga met elkaar in een hok zitten en kom eruit.’’
Omtzigt in dienstauto informateur Plasterk na afspraak met journalisten
Partijleider Pieter Omtzigt is vorige week dinsdag met de dienstauto van Ronald Plasterk naar het hotel gereden voor de veelbesproken afspraak met enkele journalisten. De informateur wist niet dat Omtzigt van plan was om de journalisten te vertellen dat de gespreksronde met PVV, VVD en BBB wat hem betreft voorbij was.
De onderhandelaars van de partijen waren verbolgen over het feit dat ze dat via de media moesten vernemen. Bovendien had Omtzigt zelf besloten slechts drie journalisten uit te nodigen in het hotel.
Plasterk had de dienstauto die hij van de staat mocht gebruiken als informateur die avond niet nodig en zag het als een „royaal gebaar” om deze een keer te delen met Omtzigt.
