Er zijn nog altijd psychologen en psychiaters, en nog veel meer leken, die menen dat de meeste mensen een multiple, een meervoudige, een gespleten persoonlijkheid hebben. Een ‘goede’ en een ‘kwade’; een lichte en een schaduwkant.
Volgens hen is ons aller lot om voortdurend verwikkeld te zijn in een strijd tussen die twee persoonlijkheden in ons.
De ene keer kunnen we uitermate lief en teder zijn voor anderen om ons heen, maar even zo goed kunnen we op een ander moment volgestouwd zitten met agressieve, hatelijke en zelfs moorddadige gevoelens ten opzichte van diezelfde anderen.
De beroemde schrijver Robert Louis Stevenson (die ook Schateiland schreef) heeft aan dit thema een boek gewijd, dat hij in 1886 publiceerde onder de merkwaardige titel Het vreemde geval van Dr. Jekyll en Mister Hyde.
Jekyll en Hyde zijn de twee persoonlijkheden van een enkele mens. Hyde is Jekylls kwade, duivelse, moreel absoluut verderfelijke zelf, die staat voor alles wat Jekyll, ‘de goede dokter’, niet zou willen zijn, maar toch is.
Zichzelf langzaam doden
Jekyll verbergt Hyde (de naam komt van het Engelse hide = verbergen) door hem uit zijn bewustzijn te verdringen – zo sterk dat hij niet eens weet dat hij op bepaalde momenten Hyde is en zich ook als zodanig gedraagt – maar juist daarom wordt Hyde tenslotte zijn ondergang. Jekyll ( de naam is een samentrekking van het Franse je = ik en het Engelse kill = dood) ontdoet zich tenslotte van Hyde door zichzelf langzaam te doden.
Stevenson wilde met zijn boek vooral de man in het Victoriaanse Engeland van de 19de eeuw een spiegel voorhouden. Want overdag en naar buiten toe was die man rechtgeaard, moreel onberispelijk en verstandig, maar in hem huisde een dubbele moraal, een tweede zelf, die hem stiekem in het verborgene vaak precies het tegenovergestelde deed doen.
Als Stevenson getuige was geweest van de ontmaskering van de uiterlijk vaak zo keurige dictators in het Europa van de afgelopen anderhalve eeuw dan zou hij terecht geconcludeerd hebben dat de mens nog even dubbel is als een eeuw geleden. Denk aan Mussolini in Italië, Ceausescu in Roemenië, Franco in Spanje en Poetin in Rusland, die jarenlang zelfdiscipline en soberheid bij hun volkeren predik(t)en, maar die uiteindelijk tot op het bot kwaadaardig bleken te zijn.
Niet ongestraft ontdoen van je andere kant
Een mens, zo is de wezenlijke boodschap in Dr. Jekyll en Mr. Hyde, kan zich niet ongestraft ontdoen van zijn ‘andere kant’, zijn schaduwkant. Als hij dat doet gaat hij zelf mee ten onder.
De vermaarde psycholoog Carl Gustav Jung drukte hetzelfde inzicht uit door te zeggen dat een absolute voorwaarde voor een enigszins evenwichtige persoonlijkheid is dat we onszelf voortdurend confronteren met onze schaduw.
Jung ging zelfs zover dat hij, heel symbolisch, in een kamer altijd met zijn rug naar het licht ging zitten: „Zodat mijn schaduw altijd vóór mij valt en ik hem zien kan. Want bedenk: een kant van jezelf die je wegdrukt, daar heb je op de duur geen grip meer op.”
