Waar water is, is leven. Een natuurlijke vijver in je tuin is dus niet zo’n gek idee. Zo draag je heel lokaal, in eigen tuin, bij aan betere flora en fauna. Maar waar op te letten bij het aanleggen van een vijver? Wat voor planten gaan erin? Hoe en wanneer moet je een vijver schoonmaken? Tuinman Martin Knol helpt ons op weg.
Salamanders, kikkers, padden, visjes, vogels, libelles, hommels, bijen, vlinders, waterjuffers, en zo kunnen we nog wel even doorgaan. Wie voor een natuurlijke vijver kiest, haalt letterlijk leven in z’n tuin en geeft daarmee de biodiversiteit een flinke boost. Je creëert een fijn thuis voor allerlei amfibieën en insecten, vogels kunnen er neerstrijken voor een drinkpauze en verkoelend verenbad. Daarnaast is een vijver een ecosysteem an sich en werkt het als een soort klimaatbuffer. In tijden van extreme regenval fungeert het als natuurlijk waterbassin en op hete zomerdagen zorgt een vijver voor verkoeling in de tuin. Moeten we nog meer zeggen?
Misschien denk je nu, allemaal leuk en aardig, maar hoe realiseer ik dat? Of: daar heb ik helemaal geen ruimte voor. Nou, een vijver hoeft echt geen grote plek in te nemen. Maak er simpelweg een in verhouding tot de grootte van je tuin. Zo zou je zelfs een speciekuip of een oud bad kunnen omtoveren tot vijver. En ja, ook met een mini-waterpoel draag je bij aan een betere biodiversiteit.
Een vijver trekt ook vogels aan. Foto: shutterstock
Tuinman Martin
Tuinieren? Tuinman Martin Knol maakt het makkelijker met zijn tips. Deze keer: waar moet je allemaal rekening mee houden bij het aanleggen en onderhouden van een (natuurlijke) vijver?
Tijd voor actie, tuinman Martin, take it away!
,,Toen ik nog bij mijn vader in dienst was, zo’n 30 à 40 jaar terug, legden we elke week wel een vijver aan. En nu? Nu zijn dat een paar per jaar. Een aanzienlijk verschil, vroeger was het een trend. Tegenwoordig moet de tuin nog altijd zoveel mogelijk onderhoudsarm. Nou, een vijver is anders ook heel onderhoudsarm.”
„Een natuurlijke vijver heeft namelijk zijn eigen kringloop, en houdt zichzelf ‘schoon’. Als het water helder is, betekent dit dat het biologisch in evenwicht is. En dat krijg je bevestigd als je kikkers, salamanders en dergelijke ziet, die zijn namelijk heel kritisch.’’
Een bruine kikker. Foto: Shutterstock
Oké, maar hoe maak je überhaupt een vijver?
,,Kies als eerste een goede plek voor de vijver. Die heeft zon nodig, maar niet de hele dag dus zorg ook voor schaduw. Vervolgens ga je de grond afgraven, dit hoef je niet eens heel netjes overal even diep te doen. Sterker nog: voor een natuurlijke vijver is het juist beter om verschillende dieptes en overgangen aan te houden, dit is van belang voor de dieren die er straks gaan leven. Houd voor het diepe deel 80 tot 100 centimeter aan, zodat dieren kunnen wegkruipen als dat nodig is, maar daar kom ik straks nog op terug.’’
,,De uitgegraven grond ga je vervolgens ‘bekleden’ met rubber vijverfolie. Let er wel op dat de folie goed is afgewerkt en niet meer zichtbaar op de grond ligt. Pvc-folie bijvoorbeeld kan poreus worden door uv-straling, en dus eerder gaan scheuren. Bedek de rand bijvoorbeeld met tegels of sierkeien. Je kunt er natuurlijk ook voor kiezen om een kant-en-klare vijverbak te kopen, die zijn er in allerlei varianten en vaak ook met de nodige hoogteverschillen.’’
Er zijn ook kant-en-klare vijverbakken. Foto: Shutterstock
,,Wil je liever het gebruik van kunststof vermijden bij het aanleggen van een vijver, dan kun je de bodem waterdicht maken met blauwe klei, dat is klei die van onder de waterspiegel is gehaald.’’
,,Breng op de bodem een laag zand aan, eventueel aangevuld met kiezels. En dan vullen maar! Gebruik het liefst opgevangen regenwater. Zet er voor een derde van het oppervlakte planten in, die zorgen voor de nodige zuurstof en houden het water helder. Pompen en filters heb je daarom ook helemaal niet nodig, de planten zijn natuurlijke ‘pompen’ en ‘filters’. Stromend water is overigens ook niet per se nodig, al kan het wel een positieve bijdrage hebben aan de luchtvochtigheid in je tuin. En een waterval bijvoorbeeld is natuurlijk heel ontspannend om naar te kijken.’’
Wat voor planten dan?
Kaapse waterlelie. Foto: shutterstock
,,Waterlelie natuurlijk, deze bloeit prachtig en het hartvormige blad zorgt ook nog eens voor minder direct zonlicht. Je hebt ook de Kaapse waterlelie, met kleiner ovaal blad en meerbloemige groeiwijze, ruikt ook nog eens heerlijk naar vanille. Verder kun je denken aan gele plomp, waterranonkel, fonteinkruid, vederkruid, hoornblad, krabbescheer.’’
En wat is dan leuk als beplanting rondom de vijver?
Gele plomp. Foto: shutterstock
,,Dat is maar net waar je van houdt. Je kunt er allerlei bloeiende planten omheen zetten, maar net zo goed mooie siergrassen. Heb je niet veel schaduw bij de tuin dan zou je kunnen denken aan een plataanboom, een moeraseik, amberboom, maar ook moerbei of Japanse esdoorn zijn heel geschikt als natuurlijke schaduw. Waarom dat zo belangrijk is? Nou, stel, je hebt een ondiepe vijver die in de volle zon staat, maar als het ‘s nachts dan nog heel koud wordt, krijg je te grote temperatuurverschillen en krijg je bijvoorbeeld eerder kans op algen.’’
Je zou nog terugkomen op de diepteverschillen, waarom het belangrijk is dat waterdieren kunnen wegkruipen?
Een watersalamander. Foto: shutterstock
,,Heel simpel: waar water is, zijn reigers. Dat zijn echte roofdieren, elke pik is raak bij die beesten. Zorg dus voor voldoende beplanting, zodat dieren zich kunnen verstoppen. Wat je ook zou kunnen doen is een verstopplek maken, maak een soort huisje door een aantal klinkers op de bodem te leggen met daar een tegel bovenop. En verder is het belangrijk dat bijvoorbeeld vissen kunnen wegkruipen als er vorst is.’’
Hoe zit het met onderhoud; hoe, en hoe vaak moet je de vijver schoonmaken?
Fonteinkruid. Foto: shutterstock
,,Nou, dat is het leuke, eigenlijk maar een keer per jaar. Zoals eerder benoemd, is een natuurlijke vijver een opzichzelfstaand ecosysteem. Je kunt de natuur haar werk laten doen. Maar, in het voorjaar, ongeveer half mei als de temperaturen wat warmer worden, doe je er verstandig aan om de vijver even schoon te maken. Hoeft echt niet heel rigoureus, eigenlijk hoef je alleen maar de gevallen bladeren eruit te vissen met een schepnet. Die bladeren gaan op den duur rotten en dat gas dat dan vrijkomt, verstoort het biologisch evenwicht.”
„Het is niet erg als het water erna wat troebel is, dat zakt wel weer. Blijft je vijver troebel, dan is de beste methode om de boel te herstellen het enten van water. Je haalt dan water uit een andere ‘gezonde’ vijver dat het biologisch evenwicht weer herstelt.’’
Heb je nog een laatste reden waarom je een vijver zou moeten overwegen?
,,Vanwege de biodiversiteit natuurlijk, maar ook is het een leuke vormgever voor je tuin: een vijver werkt immers ook als spiegel en kan zo een deel van je tuin optisch uitvergroten, bijvoorbeeld een weelderige bloemenborder. En vergeet ook niet de educatieve waarde; voor kinderen is het een prachtige plek om te leren over de natuur. Voor volwassenen trouwens ook. Schrijvertjes die zigzaggend over het water gaan, libelles die op en aan vliegen, vogels die er komen badderen; pak er een stoel bij en kijk gewoon eens wat er gebeurt, prachtig om naar te kijken en ook nog eens heel rustgevend.’’
