Bruisend en stuivend, Jacques Hermus ontdekt de wijnen van het Noorden

We dronken vonkelwijn bij Simonsig op de Zuid-Afrikaanse Kaap, een sparkling van Quartz Reef in Central Otago, Nieuw-Zeeland, en een sparkling brut met Aurelio Montes op zijn Chileense wijngoed. En nu zitten we in het coulissenlandschap rond Twijzel met een glas brûswyn in de hand, mousserende wijn. Een unieke omgeving waar weilanden, houtwallen en bosschages onderdak bieden aan mooie weidevogels, en nu dus ook mooie wijnen.

Met dank aan Douwe en Jantiene Broersma, die hier in 2009 van start gingen nadat ze hier 3,5 hectare grond hadden gekocht met een woudhuisje. ,,Deed me denken aan het woudhuisje dat mijn vader vroeger had gekocht om even de drukte van Leeuwarden te ontvluchten.”

De aanleiding voor de koop was misschien wat minder. Jantiene: ,,Het faillissement van het vervoersbedrijf dat Douwe met familieleden had was een klap, voor zowel ons als de vele medewerkers. We wilden iets anders gaan doen, iets buiten, iets met fruit. Appels, misschien bessen, tot ik iets las over een wijngaard, hier in Friesland.” Zo ontstond de wijngaard Frysling, een samentrekking van de woorden Fryslân en de druif riesling.

,,Tja, en als Jantiene iets in haar hoofd krijgt, dan gaat het er niet uit”, zegt Stan Beurskens die we onlangs toevallig tegen het lijf liepen in een kroeg in Maastricht. Beurskens, de meest bekroonde wijnmaker van Nederland en eigenaar van de wijngaard Martinus in het uiterste zuidpuntje van Limburg, werd vanaf het begin van de Friese wijngaard ingeschakeld als consultant. ,,Spannend, zo ver naar het noorden.”

Andersom was het ook spannend. Jantiene: ,,Als je met Stan gaat werken, leg je de lat meteen wel erg hoog. Maar we lopen dankzij hem dan ook tien stappen voor. Hij wilde weten wat voor mensen wij zijn, hoe flexibel, of we kapitaalkrachtig genoeg waren. Je moet investeren en het duurt een aantal jaar voor je geld gaat verdienen. Hij zei ook dat we goed moesten rondkijken in Nederland, maar dat we vooral niet moesten kopiëren. Zijn advies was, ‘plant hier alleen wit aan’. Maar hier staan wel duizend ‘rode’ stokken. Mijn man is namelijk nog eigenwijzer dan ik. ‘Een wijngaard zonder blauwe druiven is geen wijngaard’, zegt Douwe. En het is hem gelukt, we maken ook rode wijn.”

Maar het merendeel van de wijnen is wit, gemaakt van zogenaamde PIWI’s, wat staat voor Pilzwiederstandfahig, ‘schimmelresistent’, een term afkomstig van het wijninstituut in het Duitse Freiburg waar veel wordt geëxperimenteerd met hybride rassen. Dat zijn kruisingen van klassieke druivenrassen en schimmeltolerante rassen, zoals johanniter, solaris en pinotin. Daarvan maken ze bij Frysling witte en mousserende wijn.

,,Stan vertelde dat de zandrug waarop de wijngaarden liggen heel geschikt was voor mooie mousserende en dat het koelere weer betekent dat onze druiven wel rijp worden maar ook de perfecte zuren hebben voor mousserende wijn.” Daar zijn ze bij Frysling wonderwel in geslaagd. De Brûswyn brut werd in 2023 uitgeroepen tot beste mousserende wijn van Nederland, de Brûswyn brut nature, gemaakt van de druivenrassen Johanniter en Souvignier Gris, wordt geschonken in het Nederlandse regeringsvliegtuig.

Jantiene: ,,Douwe doet het werk in de wijngaard, ik doe de marketing, de verkoop, de rondleidingen en de administratie. We maken de wijn in de kelder van Maronesse, een wijngaard in de Noordoostpolder. Ons bedrijf is te klein voor een eigen kelder.”

Hoewel er nu ook een kelder wordt aangelegd voor opslag in een gebouw dat tamelijk futuristisch oogt in vergelijking met het oude wâldhûske. Net als het opmerkelijke woonhuis van het echtpaar, dat onder architectuur is gebouwd en gasloos en duurzaam is. ,,Dat is ook ons uitgangspunt: duurzaamheid in onze gaard, in onze woonomgeving, zelfvoorzienend, met respect voor de natuur.” Voor iedereen te bekijken op de open dag op 15 september.

Frysling was een poosje de noordelijkste wijngaard van ons land, totdat Elma Middel haar druivenstokken plantte op de wierde Groot Maarslag in Mensingeweer. Het hof van ‘t Hogeland heet de wijngaard, en Middel zette daar stokken neer van de solaris- en johanniter-druif. Witjes dus en de wijnen die ze maakt zijn volgens vinoloog Henk Beins van de Groninger wijn- en delicatessenwinkel Hein Post van uitzonderlijke kwaliteit voor Nederlandse begrippen. Beins: ,,Die hybride druivensoorten kunnen goed tegen lagere temperaturen en zijn minder gevoelig voor schimmelziekten. Elma gebruikt geen kunstmest of chemische gewasbescherming.”

Wat misschien ook niet hoeft: de grond op de wierde is nogal mineraal en een frisse zilte zeebries zorgt ervoor dat schimmels als meeldauw geen kans krijgen. Middel hoeft er dus weinig voor te doen om biologisch te werken, zonder dat ze daarvoor een certificering nodig heeft. Het wijn maken besteedt ze overigens uit aan Neerlands Wijnmakerij in Bentelo. De solaris uit 2022 bewijst dat zowel wijngaardenier als wijnmakers het beste uit het terroir naar boven halen. Aroma’s van groene appel, een beetje bloemig en in de mond frisse zuren. Mooi stuivend spul van de zuidhelling van de terp – nou ja, helling is wellicht een groot woord bij een bultje van 3,1 meter boven NAP.

Het grootste deel van de wijngaarden van Op Joarum ligt op de voormalige terp nabij Kubaard bij Franeker. Maar het kloppend hart van de wijnmakerij staat op De Kaap bij Nietap, op de grens van Groningen en Drenthe. Daar maken Simon Somers en Chantal Heeg in de eigen wijnkelder rode en witte wijnen van druiven die uit Kubaard, een klein wijngaardje achter het eigen huis en van andere druiventelers komen. Op de Friese terp waren de eerste stokken in 2008 geplant door Chantals broer Martijn, maar die vertrok op een gegeven moment naar Portugal om daar veehouder te worden.

,,Hun vader heeft de stokken vervolgens verzorgd”, zegt Somers. ,,En daar ben ik toen in 2013 maar ingestapt. Niet dat ik een achtergrond had als wijnmaker, maar vanuit de horeca had ik wel wijnkennis. ’s Zomers werkte ik in restaurants in Zwitserland en Duitsland, en op een keer zijn we uit de fooienpot met zijn allen naar het beroemde Elzasser wijnhuis Hugel gegaan voor een wijs-spijsproeverij.”

En zie, het wijnvirus had hem te pakken. ,,Ik heb een reeks cursussen gevolgd, onder meer bij Stan Beurskens, en ben gewoon wijn gaan maken.” Van de 1200 stokken in Kubaard en de 400 stokken op De Kaap, aangevuld met druiven van andere telers, maakt Op Joarum nu jaarlijks zo’n 2500 flessen wijn van druiven als de solaris, johanniter, souvignier gris (wit) en cabernet cortis, regent en frühburgunder (rood). Waarbij de witte wijnen namen dragen van weidevogels, en de rode namen van roofvogels.

,,We hebben zelf een voorkeur voor wat men ‘cool climate’ wijnen noemt, wijnen die licht, fris en fruitig zijn, maar toch structuur hebben.” De wijngaarden worden niet bespoten, hoewel Somers niet absoluut tegen systemische middelen – die door de plant worden opgenomen – is. ,,We gebruiken ook geen kunstmest, maar mest van onze paarden.”

De productie is niet groot. ,,We halen hier zo’n 4 hectoliter per hectare, waar het in Duitsland bijvoorbeeld 10 hectoliter is. En omdat we de prijzen niet al te hoog willen laten zijn, zit er op elke geproduceerde fles een subsidie van 1 euro, afkomstig uit de verhuur van een van onze drie appartementen bij de boerderij.”

Een van de – Duitse – gasten van die appartementen ziet ons toevallig staan tussen de stalen tanks in de wijnmakerij en vraagt benieuwd of hij eens mag proeven. Hij moet even wachten, want eerst komen de flessen voor onze neus. Uit de selectie van een tiental wijnen blijft vooral de Lepelaar hangen, gemaakt van de johanniter-druiven van de Friese terp. ,,Wij noemen dat onze ‘riesling’, de meest Duitse van onze droge wijnen.”

Jammer voor de Duitse gasten, maar die ontkurkte fles gaat natuurlijk mee in onze tas.