De tentjes die ondernemer Willem Straat kocht voor asielzoekers en die door onder meer MiGreat werden uitgedeeld in Ter Apel in de zomer van 2022. ANP
De gemeente Westerwolde en de politie hebben ‘onbehoorlijk’ gehandeld door in de zomer van 2022 tenten af te pakken van asielzoekers die buiten bivakkeerden in Ter Apel. Die conclusie trekt de Nationale Ombudsman na onderzoek.
Vandaag verschijnt het rapport Verboden hulp te bieden? Een onderzoek naar de positie van burgers die hulp boden toen de overheid tekortschoot van Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen. De overheidsinstanties hadden vooral oog voor de veiligheid en de openbare orde, beschrijft het rapport, en te weinig voor de humanitaire nood van wachtende asielzoekers.
Behalve het afpakken van beschermingsmiddelen zoals tenten, verwijt de ombudsman de gemeente en politie dat zij te hulp schietende burgers hebben gedreigd met strafrechtelijk ingrijpen en later hun klachten over de gang van zaken niet in behandeling hebben genomen.
Erbarmelijke omstandigheden
Rond het aanmeldcentrum in Ter Apel was het die zomer crisis. Er waren meer asielzoekers dan het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) kon opvangen en mensen moesten zonder bescherming lang buiten wachten op registratie door de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en de vreemdelingenpolitie (AVIM). Uiteindelijk sliepen er 700 mensen buiten in het gras, onder volgens de inspectie ‘erbarmelijke omstandigheden’.
In die situatie schoten burgers, omwonenden en hulporganisaties te hulp. Ze deelden thee, poncho’s, vuilniszakken, tenten en andere kampeermiddelen uit aan de mensen op het veld. Het meest bekende voorbeeld hiervan zijn de blauwe tentjes die de Groningse ondernemer Willem Straat kocht voor asielzoekers, en die door hulporganisaties als MiGreat werden uitgedeeld.
Toezichts- en handhavingsmedewerkers van de gemeente Westerwolde en politieagenten grepen in. Ze stelden dat er door de tenten geen overzicht en toezicht meer mogelijk was op de gespannen situatie in het veld. Bovendien vonden ze dat er brandgevaar was door de nylontentjes.
Meerdere keren namen de overheidsinstanties in die zomer beschermingsmiddelen in beslag en waarschuwden burgers om niets meer uit te delen. Daarbij is zelfs gedreigd met strafrechtelijke vervolging.
Overheid had moeten samenwerken met burgers
Na klachten van de stichting MiGreat en de Vereniging Doorbraak, twee organisaties die in die zomer hulp boden in Ter Apel, stelde de Nationale Ombudsman onderzoek in. Die oordeelt dat hun klachten gegrond zijn en noemt het optreden van overheidsinstanties ‘niet behoorlijk en ongepast’.
De overheid was zelf de controle over de situatie kwijt en had volgens de ombudsman samen met te hulp schietende burgers moeten werken aan een oplossing, in plaats van te dreigen met bestraffing. Een juridische basis voor het afpakken van de beschermingsmiddelen ontbrak. Klachten zijn onterecht door gemeente en politie niet in behandeling genomen.
Gemeente en politie erkennen dat het anders had gemoeten
In gesprekken met de ombudsman hebben de gemeente Westerwolde en de politie erkend dat de situatie anders aangepakt had moeten worden. Bij de beslissing om tenten af te pakken, was alleen oog voor de veiligheid, niet voor de humanitaire situatie. Het dreigen met strafrechtelijk ingrijpen tegen burgers die willen helpen, vinden de instanties achteraf ‘bijzonder onwenselijk’.
De ombudsman noemt het van cruciaal belang dat de betrokken instanties leren van de situatie, juist omdat er nog altijd een dreiging bestaat dat asielzoekers buiten moeten slapen in Ter Apel omdat de opvang bij het aanmeldcentrum ook nu overvol is.
De gemeente en politie geven aan de volgende keer wel het welzijn van asielzoekers als belangrijkste overweging te nemen in beslissingen. Daarbij zal dan gekeken worden naar andere vormen van onderdak, mogelijk in samenwerking met het Rode Kruis. Mocht er weer een crisissituatie zijn waarbij ingegrepen moet worden, gaan autoriteiten eerst in gesprek met betrokken burgers en hulpverleners.
De overheden wilden niet aan de hulporganisaties beloven dat ze nooit meer tenten in beslag zullen nemen.
