Burgemeester geëmotioneerd tijdens kort geding over Ter Apel. Foto: ANP
Het maximaal aantal asielzoekers in Ter Apel werd met bijna 500 mensen overschreden. Dat bleek tijdens het kort geding tussen de gemeente Westerwolde en het Centraal Orgaan opvang asielzoekers over de overschrijding van de capaciteit in Ter Apel.
Burgemeester Jaap Velema van Westerwolde, waar Ter Apel onder valt, heeft woensdag tegen het einde van het kort geding tegen het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) geëmotioneerd betoogd dat hij zich zorgen maakt over de veiligheid in het aanmeldcentrum.
De gemeente wil dat in Ter Apel maximaal 2000 asielzoekers worden opgenomen en dat het COA dit maximumaantal niet meer overschrijdt. Velema hoorde de advocaat van het COA in de Groningse rechtbank betogen dat er geen verband is tussen de overlast van asielzoekers en de overbezetting in het centrum.
”Ze zien geen oorzakelijk verband. Ik ervaar dat echt anders”, zei Velema. ”We zien een duidelijke stijging in het aantal winkeldiefstallen en woninginbraken in Ter Apel en ook Nieuw-Weerdinge.” Velema wees erop dat er sinds 2021 vijf fulltimebanen bij de politie bij kwamen en dat Westerwolde nu al anderhalf jaar de inzet van de marechaussee nodig heeft.
Velema raakte tot tranen geroerd toen hij de veiligheid op het COA-terrein zelf benoemde. Daar vinden volgens hem de ernstigste incidenten plaats. Dat raakt volgens hem niet alleen de inwoners van zijn gemeente, maar vooral de veiligheid van de asielzoekers daar. ”Ik voel me daarvoor verantwoordelijk.”
Economische afweging
Het COA mag maximaal 2000 asielzoekers opvangen in Ter Apel. Dat staat in bestuursafspraken die herhaaldelijk zijn bekrachtigd. De vorige keer nog na bemiddeling met ombudsman Reinier van Zutphen. Toch verblijven er alweer al tijden met regelmaat meer mensen. Enkele honderden met een piek van bijna 500. Dat leidde ook tot waarschuwingen van inspectiediensten over de veiligheid en hygiëne in het azc. De opvang was ondermaats. Op het azc ontstonden bovendien spanningen, die ook hun weg het dorp in vonden.
Genoeg is genoeg, vindt de gemeente Westerwolde. Om nu en in de toekomst excessen te voorkomen moet de afspraak worden nageleefd, desnoods via een rechterlijke uitspraak.
De 2000 plekken zijn geen richtpunten maar harde lijnen, benadrukt Westerwolde. Via de rechter wil ze afdwingen dat het COA zich daaraan houdt, op straffe van een dwangsom van 25.000 euro per dag. „Er gaat veel geld om in de vluchtelingenopvang.” Het geëiste bedrag is hoog om te voorkomen dat er een ‘economische afweging’ wordt gemaakt, stelt de gemeente.
Het is buitensporig, vindt COA-advocaat Aemile van Rappard. Hij stelt dat het COA er alles aan doet om te voorkomen dat de locatie overstroomt. Door de hoge instroom kon het niet worden voorkomen. Het is overmacht. Een kwestie van asielzoekers op straat zetten of het bestuursakkoord na komen. Een tussenweg is er niet.
COA doet z’n uiterste best
‘Stad en land’ wordt afgezocht naar nieuwe opvangplekken, maar met het uitblijven van de Spreidingswet kan geen gemeente worden verplicht locaties beschikbaar te stellen. Op gemeenten wordt druk uitgeoefend om statushouders snel een woning te geven. De crisisnoodtenten in Stadskanaal zorgen ervoor dat het maximum beheersbaar blijft: het COA doet echt zijn best om onder de 2000 te blijven, benadrukt Van Rappard. Maar soms zijn er pieken en ongeveer de helft van de opvangplekken is van tijdelijke aard.
Het COA vindt het vervelend dat de gang naar de rechter is gemaakt. Nadat het in december door Velema werd gewaarschuwd voor juridische stappen, schreef COA-voorzitter Milo Schoenmaker nog terug dat alle partijen zich vooral moesten ‘committeren’ aan de gemaakte afspraken onder leiding van Reinier van Zutphen en problemen aan de bestuurstafel opgelost moesten worden. De gang naar de rechter paste daar niet bij.
De rechter: „En hoe kan het dat je dan als COA twee weken later zegt: ‘het is onaanvaardbaar dat u mij aan deze afspraak (2000 asielzoekers red.) houdt? Ik zeg het misschien wat cynischer dan de bedoeling is, maar is het dan zo dat u zegt: u moet zich aan de afspraken houden, maar dat hoef ik niet?’”
Betrouwbaarheid
Van Rappard: „De instroom, het is geen normale lijn. Het gaat heel hard omhoog. Rechter: „Wat heb je daaraan als tegenpartij? Als straks het contract van een ander azc ophoudt, zegt u dan ook: overmacht, open houden? Of is dat alleen bij Westerwolde?”
Volgens de advocaat worden op meer plekken de afspraken geschonden. „Ook andere azc’s zitten boven de 100 procent bezetting. Het geeft allemaal wel te denken hoe betrouwbaar een afspraak met het COA is, werpt de rechter op. „Het COA heeft toch belang dat afspraken worden nagekomen om gemeenten niet schichtig te maken?”
Het COA kan het niet alleen oplossen, betoogt Van Rappard. Daarvoor is aanbod nodig vanuit bijvoorbeeld gemeenten. Een rechterlijke uitspraak gaat de overvolle asielketen niet ontlasten. Als de rechter oordeelt dat de maximum niet overschreden mag worden, volgt daaruit mogelijk dat vluchtelingen die in Nederland aankomen op straat komen te staan en in Ter Apel gaan dwalen. „We staan met de rug tegen de muur.”
Burgemeester Jaap Velema maakt zich al tijden grote zorgen om de voortslepende overbezetting van het azc. „Ik wordt emotioneel, want ik heb er beelden bij. Hoe een gezin in een soort voorraadkast moest slapen.” Bovendien vreest hij dat het verder uit de hand kan lopen. „De vluchtelingenstroom kan in 2024 nog wel groter zijn dan dit jaar. We hebben gezien dat die al in februari kan beginnen.”
Echte oplossingen voor bijvoorbeeld de overlast blijken niet van de grond te komen door de overbelasting van het aanmeldcentrum. Een proef met een zogenaamde proces beschikbaarheids locatie (pbl) op het aanmeldcentrum waar asielzoekers uit veilige landen naartoe gaan, heeft slechts 30 plekken. Terwijl er 250 asielzoekers uit deze landen op het aanmeldcentrum zijn. De proef is mislukt? „Ja.”
Het is ook voor het COA belangrijk dat ze niet over hun maximale kunnen gaan, zegt Velema. „Ze komen nu ook helemaal niet toe aan het opzetten van de pbl.”
Bovendien is de hele opzet van het azc zoals die in 2010 bedoeld was uit het oog verdwenen. De locatie wordt nu vooral als buffer of overlooplocatie gebruikt, ziet Velema. De vluchtelingenschool met plek voor 150 kinderen, heeft maar 15 leerlingen. „Het was de bedoeling dat het naast elkaar zou bestaan. Dus de de intake, maar ook gezinnen die er langer verblijven.” Dat zorgt voor een compleet andere groep bewoners, stelt hij. „Een gezin met kinderen, daar verwacht je minder overlast van.” Eigenlijk is dat al de eerste geschonden bestuursafspraak.
