Waarom sleept Westerwolde het COA voor de rechter? Vijf vragen over het kort geding over de asielopvang in Ter Apel

Het COA overschrijdt de laatste jaren keer op keer het maximum aantal van 2000 asielzoekers in Ter Apel. Het begon in het najaar van 2021, toen er honderden mensen extra in slechte omstandigheden verbleven in paviljoens op het terrein. Gebeurt niet meer, beloofde staatssecretaris Eric van der Burg in april 2022. De paviljoens werden afgebroken, maar het tekort aan opvangplekken bleef. Gevolg: in de zomer van 2022 sliepen honderden asielzoekers buiten in het gras. Toen het eind 2023 wéér misging en de inspectie een onveilige en onhygiënische situatie rapporteerde, was de maat voor Westerwolde vol.

„We doen dit met pijn in het hart”, zegt burgemeester Jaap Velema van Westerwolde. Als ze ergens zien hoe groot de druk is op het COA, hoe hard de medewerkers daar hun best doen, en hoe moeilijk het is om voldoende opvangplekken in het land te regelen, is het wel in Ter Apel. Bovendien is het asielcomplex een belangrijke voorziening in de regio: het biedt werkgelegenheid en inkomsten voor ondernemers. Deze rechtszaak is daarom een grote stap. Maar door die herhaaldelijke overschrijdingen én het feit dat de overlast van een hardnekkige specifieke groep asielzoekers maar niet wordt aangepakt, ziet de gemeente Westerwolde geen andere keuze.

Daar zit het wezenlijke probleem in de asielcrisis. De Nederlandse Staat is in 2022 al door Vluchtelingenwerk voor de rechter gedaagd vanwege de slechte omstandigheden in Ter Apel en in de (crisis)noodopvangvoorzieningen. Vluchtelingenwerk kreeg gelijk, maar de Staat en het COA gingen in hoger beroep omdat er sprake zou zijn van overmacht. Uiteindelijk oordeelde het gerechtshof dat opvang inderdaad niet goed was geregeld, maar dat het onmogelijk was om op korte termijn meer opvangplekken te regelen. Met zo’n algemene zaak tegen de Staat zal dus ook Westerwolde niets bereiken. De timing van dit kort geding, een week voor de behandeling van de spreidingswet in de Eerste Kamer, is natuurlijk wél een duidelijke boodschap aan Den Haag.

Volgens het COA niet. De bezetting in Ter Apel is afhankelijk van het aantal opvangplekken elders in het land en daar zal een uitspraak van de rechter niets aan veranderen, zo stelt de opvangorganisatie. Waarschijnlijk heeft het COA daarin gelijk, maar er speelt nog iets anders. Want waarom wordt bij gebrek aan opvang steeds de bestuursovereenkomst met Westerwolde geschonden? Kunnen het COA en de staatssecretaris niet eens een keer de afspraken met ándere gemeenten aan de laars lappen? Staatssecretaris Van der Burg beloofde afgelopen voorjaar nog dat hij dat in geval van nood zou doen. Of hij meende niet wat hij zei, of de praktijk is weerbarstiger dan zijn grote woorden.

Ja en nee. De gemeente vraagt de rechter het COA een dwangsom van 25.000 euro op te leggen voor elke dag dat er meer dan 2000 asielzoekers in Ter Apel zijn. Dus als de rechter de gemeente in het gelijk stelt en het COA voldoet niet aan de eisen, gaat Westerwolde er in ieder geval nog financieel op vooruit – al is dat niet wat de gemeente wil. Alle media-aandacht voor deze zaak en de uitgesproken steun van alle Groningse bestuurders aan Westerwolde zijn symbolisch natuurlijk zeer welkom in de aanloop van de behandeling van de spreidingswet. Maar dat het juist déze winter weer uit de hand liep in Ter Apel, had niets te maken met de politieke agenda van Westerwolde of de Eerste Kamer. Dat was falend beleid, en daar zijn Westerwolde en de rest van Groningen spuugzat van.