Waarom Jaap Velema woedend is over de asielopvang in Ter Apel: 'Ik schaam me, het vreet aan me'

De harde, plastic stoeltjes zijn bevestigd aan een buizensysteem waardoor ze boven de tegelvloer zweven. Het zijn eerder kuipjes dan stoelen. Op die kuipjes slapen mensen, op de tegels ook.

Zo omschrijft burgemeester Jaap Velema van Westerwolde de wachtkamers van de IND in Ter Apel die de afgelopen twee maanden ‘s avonds en ‘s nachts vaak dienst deden als slaapzaal. Hij was er zondag aan het einde van de dag bij toen de GGD Groningen op zijn verzoek voor het eerst een zogeheten schouw deed in de wachtruimtes.

Hij zag ook de vieze matrassen, de overvolle afvalbakken, hij hoorde van het methadon- en drankgebruik. Ongedierte is er niet waargenomen, maar is niet meer uit te sluiten, zegt Velema. ,,Die ruimtes zijn qua hygiëne en luchtventilatie natuurlijk niet geschikt om in te overnachten. Van baby’s tot vrouwen die ongesteld zijn: iedereen sliep er, zonder douches. En vergeet niet, die mensen zijn verzwakt en kwetsbaar vanwege hun lange reis door Europa. Daardoor zijn ze vatbaarder voor ziektes.’’

Daar kwam gisteren nog het vernietigende rapport van de Inspectie van Justitie en Veiligheid overheen. Daarin staat dat de asielopvang in Ter Apel niet brandveilig is en dat het aantal gewelddadige incidenten met de dag groeit en ernstiger van aard wordt.

De gemeentes Stadskanaal en Groningen springen bij met noodopvanglocaties. Verder hult bestuurlijk Nederland zich vooral in een ijzig stilzwijgen.

,,Ik ben boos, bozer en woedend geweest. Maar helpt schuimbekken? Ik vind deze situatie onbestaanbaar voor de asielzoekers, de medewerkers, de inwoners van Ter Apel. Het lijkt hier wel Lampedusa, denk ik dan. Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Ik schaam me hiervoor en ik heb gezegd dat dit géén gaaf land is. Ik ben boos op mijn collega-bestuurders.’’

,,Ja, ik bel heel veel ja, ook rechtstreeks met collega-burgemeesters. Ik ben burgemeester van een kleine landelijke gemeente, het is niet mijn taak om de problemen in de asielopvang op te lossen. Die taak ligt bij het ministerie en het COA. Maar ja, de flessenhals in de asielopvang, die heet Ter Apel. Het is een politieke keuze geweest om alleen een aanmeldcentrum in Ter Apel overeind te houden en het asielsysteem zo onaantrekkelijk mogelijk te maken.’’

,,Dan vertellen ze mij wat ze hebben gedaan voor Ter Apel, of wat ze willen doen of waarom ze juist niks konden doen. Daar gaat het niet om, zeg ik dan: je moet het überhaupt willen uit fatsoen en uit bestuurlijke verantwoordelijkheid. Daar schort het aan. Provincies komen hun afspraken niet na, gemeentes zeggen meer maatschappelijk draagvlak te willen en de spreidingswet af te wachten.’’

,,Ja, terwijl we nu een opgave hebben, terwijl we nu in actie moeten komen. Er zijn gewoon locaties beschikbaar hè!’’

,,Ik kan mij niet indenken dat ik een leeg vakantiepark heb als mogelijke locatie voor statushouders en dat ik dan zeg: komt nu even niet uit.’’

,,Ik vind het laf. Ik ben beschaafd, maar niet bang. Als wethouder in Veendam besliste ik ook mee dat een school werd omgebouwd zodat statushouders er konden wonen. Dan huur je een zaaltje om de buurt te informeren. Niet bang zijn, maar doen. Het gaat om moreel leiderschap.’’

,,Nee, maar ze verontschuldigen zich wel. ‘Je kunt toch wel 20 kinderen opvangen’, vraag ik dan. En dan krijg ik te horen dat dat een goed idee is waar ze nog eens goed over zullen nadenken.’’

Stilte. ,,Nee, ik kan dan moeilijk aardig zijn. Ik vind het lafhartig, niet daadkrachtig. Maar of dat helpt? Ik ben burgemeester van een gemeente met 25.000 mensen, hoe kan ik een totaal land van 18 miljoen mensen in beweging krijgen, wat de staatssecretaris niet is gelukt, wat niemand is gelukt? Het is een kar met vierkante wielen.’’

,,Ik doe daar geen uitspraak over. Ik heb hem wel, net als alle politieke leiders van het land, met klem opgeroepen zijn verantwoordelijkheid te nemen en zijn bestuurders in de Kamers, in provincies en gemeentes aan te sporen tijdelijke opvanglocaties beschikbaar te stellen. Los van de discussie over de toekomst gaat het om het nu en doe ik een moreel appèl op ze. Het gaat de hele tijd over ‘over je schaduw heen stappen’, nou, dit is er eentje.’’

,,Ja, Ter Apel staat alleen.’’

,,De kinderen. Ze vermaken zich met wat speelgoed in de hoek van zo’n ruimte, hun veerkracht is bewonderenswaardig. Maar ik kijk er vanuit mijn normen en waarden naar met een gevoel van schaamte. Het vreet aan me.’’