'Hofje 5' van het COA in Ter Apel, de plek waar de semi-gesloten pbl in Ter Apel was gevestigd en waar nu een 'verscherpt toezicht locatie' komt. Foto: archief Corné Sparidaens
De gesloten afdeling ‘pbl’ voor onder meer veiligelanders in Ter Apel is van de baan. De omstreden afdeling sloot vorig jaar na uitspraak van de rechter. Een herstart komt er niet, blijkt nu.
In deze speciale afdeling van het COA in Ter Apel zijn tussen juli 2023 en maart 2024 asielzoekers die weinig kans maakten op een asielstatus (zoals veiligelanders) apart opgevangen. Hun aanvraag werd versneld behandeld en omdat zij permanent beschikbaar moesten zijn voor die procedure, mochten ze slechts twee uur per dag naar buiten. Vandaar de naam pbl: procesbeschikbaarheidslocatie.
In maart 2024 zette de rechter een streep door deze werkwijze. Voor de verregaande vorm van vrijheidsbeperking was geen grondslag. Mensen werden namelijk in deze pbl geplaatst omdat hun asielaanvraag weinig kans had, niet omdat ze iets hadden misdaan.
Pbl weer ter spake nu het rustiger is in Ter Apel
Na de sluiting in maart heeft het ministerie laten weten een herstart in een aangepaste vorm, die wel juridisch houdbaar is, te onderzoeken. De gemeenten Westerwolde en Emmen hebben steeds gehamerd op heropening, omdat de afdeling zou helpen om overlast in de dorpen Ter Apel en Nieuw-Weerdinge te verminderen. Onder de groep met een kansarme aanvraag zitten immers de meeste overlastgevers.
Het COA wilde pas meewerken aan een eventuele herstart als het minder druk was in Ter Apel. Dat is nu het geval: er verblijven al ruim twee maanden minder dan de toegestane tweeduizend asielzoekers. Daarom staat de pbl eindelijk weer op de agenda.
Minister Marjolein Faber zei eind december in de Tweede Kamer dat ze streeft naar een startdatum op 1 februari of 1 maart. Maar hoe de nieuwe afdeling of aanpak er precies uit komt te zien`, kon ze toen nog niet vertellen.
Overlastgever onder toezicht en begeleiding in vtl
Het COA bevestigt dat er op 1 februari wordt gestart met een ‘pilot’. Asielzoekers die overlast geven worden geplaatst in een aparte afdeling. Dat is ‘hofje 5’, dezelfde locatie als waar de voormalige pbl was. Zij mogen niet op de rest van het COA-terrein komen, maar kunnen wel gewoon naar buiten. Ze krijgen een intensief programma aangeboden, waarmee het COA hoopt te bereiken dat ze minder ‘behoefte’ hebben om de dorpen in te gaan.
Met de oorspronkelijke opzet van de pbl heeft deze aanpak niets meer te maken. Daar was het de gedachte om iedereen met een kansarme asielaanvraag (overlastgevend of niet) versneld door de procedure te loodsen en tijdens die procedure zoveel mogelijk binnen te houden. De nieuwe aanpak krijgt dan ook een andere naam: de verscherpt toezicht locatie (vtl).
Volgens het COA komt er ook geen strengere meldplicht in deze vtl. Dat is opmerkelijk, omdat vanuit het ministerie tot nu toe steeds werd gesproken over een meldplicht van twee keer per dag om de bewegingsvrijheid in te perken en te zorgen dat mensen aanwezig zijn voor afspraken bij bijvoorbeeld de IND zodat hun procedure versneld kan doorgaan.
‘Het wordt steeds verder afgezwakt’
Vertegenwoordigers van de gemeenteraad van Westerwolde vonden het idee van die meldplicht al te mild in vergelijking met de verregaande vrijheidsbeperking van de pbl. „Is dit dan het strengste asielbeleid ooit?”, zegt Klaas Buigel van de VVD. „Het wordt alleen maar verder afgezwakt.”
Marco Visscher van Gemeentebelangen Westerwolde, de grootste fractie, betwijfelt of de gemeente zal instemmen met deze aanpak. „Wij zijn ooit akkoord gegaan met een pbl in Ter Apel omdat overlastgevers dan niet meer het dorp in kunnen. Op deze manier lijken we alleen maar verder van huis. Overlastgevers worden opgevangen in Ter Apel en kunnen gaan en staan waar ze willen.”
Als opsluiten niet mag, moet de groep kleiner
Ook burgemeester Jaap Velema van Westerwolde zegt dat het de wens van de gemeente blijft dat de groep asielzoekers met een kansarme aanvraag zo min mogelijk de dorpen in kan. „Maar als nu blijkt dat dat niet mogelijk is, verwachten we dat het COA er door spreiding over het land voor zorgt dat die groep in Ter Apel in ieder geval veel kleiner wordt.”
In Ter Apel verbleven de afgelopen jaren gemiddeld meer dan 200 ‘kansarmen’, en uit ervaring blijkt dat zij het grootste deel van de overlast door asielzoekers veroorzaken. Als de huidige groep wordt gespreid, en nieuwe aanmelders doorlopen de versnelde procedure, zou het aantal kansarmen volgens Velema voortaan beperkt kunnen blijven tot zo’n 20 tot 40.
‘Spreiding is harde eis van gemeente’
Velema: „Dat is een harde eis van de gemeente om nog door te kunnen gaan met deze aanpak, en die is bij de minister bekend. Het is de enige manier waarop we hier überhaupt nog in kunnen geloven.”
De gemeente Westerwolde vraagt al langer om spreiding van deze groep. Voormalig staatssecretaris Eric van der Burg zegde dat ook toe, maar het COA slaagde daar door de grote druk op de asielopvang nooit in. Of de spreiding dit keer wel gegarandeerd wordt, kan de woordvoerder van het COA niet zeggen.
Het ministerie van Asiel en Migratie heeft nog niet gereageerd op vragen over de pbl.
