De procesbeschikbaarheidslocatie in Ter Apel. Asielzoekers met een kansarme aanvraag worden hier 22 uur per dag opgesloten. Foto: Corné Sparidaens
De aanpak van overlast van asielzoekers in Ter Apel staat op losse schroeven door een uitspraak van de rechter. Die bepaalde vrijdag dat er geen wettelijke grondslag is voor vrijheidsbeperking in de procesbeschikbaarheidslocatie (pbl).
Deze pbl in Ter Apel is vorig jaar opgezet als een pilot om asielzoekers met een kansarme aanvraag versneld de procedure te laten doorlopen. Tijdens deze verkorte procedure moeten zij 22 uur per dag op locatie blijven om beschikbaar te zijn voor het proces. In de pbl verblijven 30 asielzoekers in een apart ‘hofje’ achter hoge hekken.
In Ter Apel en de gemeente Westerwolde is deze aanpak gepresenteerd als een veelbelovend middel tegen overlast. Omdat de meeste overlastgevende asielzoekers behoren tot deze groep met een kansarme aanvraag, zou de pbl het aantal diefstallen en inbraken in de omgeving van het aanmeldcentrum moeten verminderen. De gemeente wacht al maanden met smart op uitbreiding van de pbl van 30 naar 100 plekken.
Algerijnse asielzoeker in gelijk gesteld
Begin februari ging een Algerijnse asielzoeker in beroep tegen zijn plaatsing in deze pbl. De rechtbank Den Haag oordeelde vrijdag dat deze vorm van vrijheidsbeperking geen wettelijke grondslag heeft, en dat de Algerijn toegang moet krijgen tot de reguliere opvang van Centraal Orgaan opvang asielzoekers.
„Deze uitspraak kan verregaande gevolgen hebben”, zegt hoogleraar migratierecht Lieneke Slingenberg van de Vrije universiteit Amsterdam. „Het geldt niet alleen voor deze ene asielzoeker, maar ook voor alle andere mensen die daar zitten.”
Vrijheid beperkt om ‘beschikbaar’ te zijn voor procedure
De opzet van de ‘procesbeschikbaarheidslocatie’ is dat het COA alle asielzoekers die een kansarme asielaanvraag doen (bijvoorbeeld omdat ze uit een veilig land komen of eerder in een veilig Europees land een aanvraag hebben gedaan) in de pbl kan plaatsen. Zij hoeven daarvoor geen overlast veroorzaakt te hebben, zoals wel het geval is in de handhavings- en toezichtslocatie (htl) in Hoogeveen.
Dat deze asielzoekers toch het overgrote deel van de dag vast zitten, is volgens het ministerie van Justitie en Veiligheid verdedigbaar omdat zij beschikbaar moeten zijn voor hun versnelde asielprocedure. Het zou niet gaan om opsluiting, want asielzoekers die zich niet willen onderwerpen aan het strenge regime van de pbl kunnen vertrekken. Zij verliezen dan wel hun recht op opvang.
Rechter: grond voor vrijheidsbeperking onduidelijk
De rechtbank gaat hier niet in mee. Het is wettelijk inderdaad mogelijk om een asielzoeker te verplichten om op een aangewezen locatie beschikbaar te zijn voor onderzoek dat nodig is voor de asielaanvraag. Maar het is moeilijk hard te maken dat die beschikbaarheid 22 uur per dag nodig is. Het is volgens de rechter ‘onduidelijk op grond waarvan de vrijheidsbeperking zich ook uitstrekt tot de dagen of momenten waarop er geen afspraken in het kader van de asielprocedure zijn gemaakt’.
Slingenberg: „In de htl in Hoogeveen wordt de vrijheid van asielzoekers beperkt op basis van de openbare orde en veiligheid, artikel 56 van de vreemdelingenwet. Hier in de pbl gaat het om mensen die nog helemaal geen overlast hebben veroorzaakt, dus probeert het ministerie het te verantwoorden met artikel 55 dat stelt dat de vreemdeling beschikbaar moet zijn voor onderzoek. Dat houdt dus geen stand. Ik verwacht dat dit het einde betekent van vrijheidsbeperking in de pbl. Sobere opvang en een versnelde procedure blijven wel mogelijk.”
Ministerie: ‘We hebben pbl hard nodig’
Een woordvoerder van het ministerie van Justitie en Veiligheid noemt de uitspraak ‘erg wrang’. „We hebben de pbl hard nodig. We willen hem zelfs uitbreiden. Onze juristen bestuderen de uitspraak om te beoordelen welke consequenties dit heeft.” Ook het COA laat weten de uitspraak nog te bestuderen. Mogelijk gaat de opvangorganisatie in hoger beroep.
Als de gerechtelijke uitspraak inderdaad de doodsteek betekent voor de opzet van de pbl, is dat een grote teleurstelling voor Ter Apel en de gemeente Westerwolde. Daar is het afgelopen jaar de hoop juist gevestigd op de pbl. Deze strenge aanpak van kansarme asielzoekers zou eindelijk de jarenlange overlast in het dorp kunnen verminderen, zo is de verwachting.
Er is al veel frustratie dat de pbl nog steeds niet is uitgebreid van 30 naar 100 plekken, zoals wel door staatssecretaris Eric van der Burg is beloofd. Het COA heeft steeds gezegd dat uitbreiding pas mogelijk is als de bezetting in de opvang in Ter Apel structureel onder de 2000 asielzoekers komt.
