Eelco van Dam, oprichter Groningers voor Vrede. Foto: Peter Wassing
In deze tijd die getekend wordt door oorlogen en oorlogsdreiging pogen vredesbewegingen kleine lichtpuntjes te geven in een donkere tijd. Zo ook Groningers voor Vrede en De Nieuwe Vredesbeweging. ,,Ik ben ervan overtuigd dat één mens de wereld kan veranderen.’’
Eelco van Dam (50) is bezig om zijn appeloogst van dit najaar uit te zoeken. Zijn appels liggen in blauwe bakken onder een doek in de buitenlucht. De rotte exemplaren haalt hij ertussenuit, zodat de rest niet aangetast wordt en samen in de bak kan blijven.
De boomverzorger van beroep heeft vorig jaar de beweging ‘Groningers voor Vrede’ opgericht, samen met bevriende hovenier Michiel Coesèl uit Groningen. Vier keer demonstreerde die club dit jaar in Groningen. De laatste keer (30 november) deden er 180 personen mee.
‘Hoe los je het op?’
Het burgerinitiatief ‘Groningers voor vrede’ ontstond tijdens de vele kopjes koffie die vrienden Eelco van Dam en Michiel Coesèl dronken. Ze voelden frustratie over de eenzijdigheid van het nieuws. „Je kon op den duur gewoon opnoemen hoe ver een raket kon komen, welke tank een granaat tegen kon houden en hoeveel mensen er per dag doodgingen. Op Radio 1 spraken allemaal generaals die uitlegden hoe je oorlog voert.”
„Wij dachten: waarom hoor je nou niks over hoe je een oorlog oplost?”
In de woonkamer van Van Dam hangen twee vredesvlaggen aan het plafond. Het is een zelfgebouwd huis in de alternatieve woongemeenschap Bangewheer aan de Peizerweg in Groningen. In een nis onder zijn bedstee liggen de borden voor de vredesdemonstraties. Zijn hond Amok volgt hem overal. Het is een echte schapendrijver. De hondennaam is ook wel de afkorting is van het ‘anti-militaristisch onderzoekskollektief’. Niet intentioneel, wel een leuke bijkomstigheid.
De hond Amok kijkt naar zijn baasje Eelco van Dam, oprichter Groningers voor Vrede. Foto: Peter Wassing
Internationaal Gerechtshof
Dat Nederland ervoor kiest om Israël te helpen tegen Hamas en Oekraïne tegen Rusland, helpt niet in het vinden van vrede. Toen Israël militaire acties begon na de aanval van Hamas, was het argument: ‘Wij hebben het recht om ons te verdedigen’. „Dat was een logische reactie. Maar ruim een jaar later wordt dat nog steeds gezegd. Dat is nu olie op het vuur.”
De oplossing van zo’n conflict moet uit Den Haag komen, vindt Van Dam, vanuit het Internationaal Gerechtshof. Die moet de rotte appels ertussenuit halen. „Als twee buren ruzie hebben en je komt er niet uit, dan ga je toch ook naar een rechter? Als er in het Gerechtshof een uitspraak wordt gedaan, zit daar vele jaren aan onderzoek in. Misschien is dat naïef, maar ik geloof daarin.”
Groningers voor Vrede wil trouwens ook verzoening dichtbij huis brengen. Zo organiseert de club binnenkort een workshop ‘geweldloze communicatie’. „Het is heel makkelijk om te zeggen: wij willen vrede in Oekraïne, Gaza, Jemen, Soedan, Congo. Maar dat blijven ver-van-huisbegrippen, kijk liever eerst hoe je zelf in het leven staat. Een buurman steekt lelijke kerstverlichting aan en twee dagen later sta je ruzie te maken en knip je een draad door.”
Verkeerde demonstratie
De boodschap van het burgerinitiatief slaat aan. Al liep het in het begin niet storm. Bij de eerste demonstratie in juni kwamen er acht personen opdagen. Te weinig om een mars mee door de stad te lopen. Er waren ook wat beginnersfouten, want op dezelfde plek en locatie was ook een pro-Palestinademonstratie bezig. „Ik zag een vredesvlag tussen die demonstranten”, herinnert Van Dam. „Diegene bleek voor ons gekomen.”
Een aantal borden met leuzen, die Eelco van Dam meeneemt tijdens de demonstraties voor vrede, staan in huis. Foto: Peter Wassing
De volgende keer kwamen er 20 personen. Daarna 110. De laatste keer 180. De mensen die meeliepen – zo merkt Van Dam – zijn blij dat ze een manier hebben om hun onmacht te laten zien. Het zijn demonstranten die zich niet thuis voelen bij een pro-Palestinabewegingen; ze willen geen vingers wijzen, maar laten weten dat de overheid niet in hun naam de oorlogen ondersteunt. „De zittende regering doet dat naar eigen inzicht, het is niet het Nederlandse volk dat spreekt”, aldus Van Dam.
‘En er was niemand meer’
De Groninger is blij dat de vredesbeweging steeds meer aandacht krijgt. Hij verwijst naar het gedicht van Martin Niemöller, de Duitse militair, theoloog en verzetsstrijder. Hij dichtte naar aanleiding van de Tweede Wereldoorlog:
Toen ze de communisten kwamen halen / Heb ik niets gezegd / Ik was geen communist
Toen ze de vakbondsleden kwamen halen / Heb ik niets gezegd / Ik was geen vakbondslid
Toen ze de Joden kwamen halen / heb ik niets gezegd / ik was geen jood
toen ze de katholieken kwamen halen / heb ik niets gezegd / ik was geen katholiek
Toen kwamen ze mij halen / En er was niemand meer om iets te zeggen
Het gedicht vat voor Eelco van Dam haarfijn samen waarom deze vredesbeweging nu zo noodzakelijk is. „Ik vind het helemaal niet leuk om met een vlag tussen het winkelend publiek te staan. Ik vind het ongemakkelijk, ik hou niet van de spotlights. Maar het moet.”
De Nieuwe Vredesbeweging
Hij maakt zich kwaad over Rutte die volgens hem precies het verkeerde doet. „Hij zegt dat we een oorlogsmentaliteit moeten hebben, hij houdt de mythe van de oorlog in stand’’, zegt Willem de Haan (67) uit Groningen.
Vol vuur doet hij uit de doeken waarom Ruttes retoriek niet klopt. „Rechtvaardigheid bereik je door diplomatieke gesprekken, onderhandelen, economische en politieke samenwerking.’’ En ontwapening, zegt De Haan, zoals ten tijde van de koude oorlog ook gebeurde.
Hij vervolgt: „Rutte spreekt zonder nuance over een conflict tussen goed en kwaad, volgens hem is er met de tegenstander niet te praten én is oorlog voeren de enige manier om problemen op te lossen. Een mythe natuurlijk, want oorlog is duur en naar. De burger is altijd de klos, nooit de leiders, nooit de wapenfabrikanten, nooit de generaals.’’
Veroordeeld tot 18 maanden cel
De Haan groeide op ten tijde van de Vietnamoorlog. Thuis in Utrecht ging het aan tafel over die oorlog, over het milieu, de ongelijkheid in de wereld.
En toen moest hij in militaire dienst.
Hij weigerde. Hij weigerde ook de keuring en werd als totaalweigeraar veroordeeld tot 18 maanden cel. „Ik wilde niet meedoen aan die waanzin. Hoezo worden we gekeurd om te kijken of je geschikt bent als moordenaar? Ik vond dat niet ik naar de psychiater moest, maar iedere soldaat die niet nadenkt over wat het betekent je in een pak te hijsen en een geweer te dragen.’’
Vrede van Vladivostok tot Lissabon
Hij was 22 en bracht zijn gevangenschap door met lezen en nog meer lezen. Met gitaar spelen, kletsen, z’n studie sociologie afronden, bezoek, stapels brieven lezen en beantwoorden. „Het was een groot avontuur en ik had het geluk dat ik ertegen kon. Ons doel als totaalweigeraars was de discussie aanzwengelen. Problemen los je niet op met oorlog.’’
Eenmaal vrij werd hij journalist en later gaf hij ook les op de school voor journalistiek in Zwolle. Hij bezocht in de loop van de tijd hier en daar een anti-kernwapendemonstratie. Met de val van de Muur kakte de vredesbeweging in. „Het was een hoopvolle tijd. Het idee was: vrede van Vladivostok tot Lissabon.’’
Lang duurde die glorietijd niet, beseft hij achteraf. In 1992 begon de oorlog in Joegoslavië. „Die volgde ik niet goed, omdat we in die periode kinderen kregen.’’
Zelensky leg je wapens neer
Toen bijna drie jaar geleden de oorlog in Oekraïne begon, waren zijn dochters al lang en breed volwassen. Hij kon er weer tegenaan. Amper drie weken na de Russische inval, schreef hij een ingezonden stuk naar deze krant, met als kop ‘Zelensky leg je wapens neer’.
„Ik vond en vind dat ik me er tegenaan moet bemoeien. Je bent niet machteloos’’, zegt hij. Vanuit precies die overtuiging is hij redacteur van het blad VredesMagazine en een van de medeoprichters van De Nieuwe Vredesbeweging – waartoe zo’n 50 verschillende clubs behoren: van Pais tot Stop Wapenhandel, van Kerk & Vrede tot The Hague Peace Project..
Eén mens kan de wereld veranderen
„Iedereen kan laten zien dat-ie vindt dat het anders moet. Hang een poster voor je raam, stuur een brief naar de krant, sluit je aan bij een actiegroep. Het is prettig om te doen, omdat je als burger iets van regie neemt’’, zegt hij. „Het lijkt me zo’n lam gevoel als je alleen maar denkt dat je er niks aan kan doen. Het is veel leuker om mee te doen. Ik ben ervan overtuigd dat één mens de wereld kan veranderen.’’
Hij somt een paar voorbeelden op.
Die ene ambtenaar bij de Belastingdienst die zich achter de oren krabde en zich uitsprak tegen de rigide regelgeving en onterechte verdenkingen van fraude.
Rosa Parks die weigerde haar plek in de bus af te staan aan een witte medepassagier.
De man die bleef hameren op het misbruik in de Roomskatholieke kerk in Ierland.
Geen club van boomers
Met de Nieuwe Vredesbeweging bereidt hij een protest voor dat tegenwicht biedt aan de feestelijkheden rondom de NAVO-top in Den Haag in juni. Er staat een campagne tegen dienstplicht op stapel en een driedaagse internationale vredesconferentie.
Nee, het is geen club van boomers, juist niet, zegt De Haan. „Het leeft veel meer dan je denkt, juist onder jongeren. Die zijn bezig met het thema rechtvaardigheid, of het nou om de wereldhandel gaat, het klimaat of om Israël-Palestina. Er is behoefte aan een ander geluid dan dat van Rutte of van de zoveelste militair op tv.’’
Wat dat andere geluid is? „We moeten stoppen met die escalatiepolitiek, met denken dat er een vijand is en dat je je moet bewapenen om je veiligheid te waarborgen. Dat is toch hetzelfde als het voorstel om alle middelbare scholieren in Amerika voor hun veiligheid een wapen te geven?’’
Hij is ervan overtuigd dat een betere, rechtvaardiger wereld mogelijk is. Die bereik je volgens De Haan met diplomatie. „En daarnaast moet Nederland zich inzetten voor mensenrechten.’’
Kom, hij moet een stuk schrijven voor VredesMagazine. En hij heeft er zin in.
