Van tentenkamp tot protestmars tot bezetting van een gebouw: waarom sloeg de vlam nou in de pan bij de pro-Palestijnse demonstratie in Groningen?

Het standbeeld van Aletta Jacobs op het Harmonieplein in de Oude Kijk in ‘t Jatstraat draagt niet langer de Palestijnse vlag om haar schouders. Na een maand rustig demonstreren sloeg woensdagmiddag de vlam in de pan toen pro-Palestijnse demonstranten een universiteitsgebouw in de Oude Boteringestraat binnendrongen. Het tentenkamp is diezelfde avond ontruimd.

De mislukte bezetting van het universiteitsgebouw gebeurde na een protestmars door de binnenstad van Groningen. De politie laat in een statement weten dat er in het pand onder meer rookbommen werden afgestoken en dat de actievoerders na meerdere waarschuwingen weigerden te vertrekken.

Twee demonstranten, een 25-jarige man uit Arnhem en een 26-jarige vrouw uit Leeuwarden, werden aangehouden. De 25-jarige man bespoot in het pand agenten met een brandblusser. Bij de aanhouding raakte hij gewond aan zijn arm. De agenten doen aangifte. De 26-jarige vrouw werd aangehouden nadat zij agenten beledigde.

Terwijl dit binnen gaande was, probeerde buiten het gebouw nog steeds een groep actievoerders binnen te komen.

De demonstranten beschuldigen de politie ervan onnodig geweld te hebben gebruikt. ,,Meerdere agenten hebben de wapenstok gebruikt, omdat de demonstranten niet naar de vorderingen luisterden. In zo’n geval maken we meermaals duidelijk dat als mensen niet vertrekken, de consequentie is dat we geweld gebruiken. De politie werd bij de confrontatie bekogeld, beledigd en bespuugd. Ook is een van de dienstvoertuigen beklad’’, zegt de politiewoordvoerder.

Het is nog niet duidelijk of en hoeveel schade er is aan het gebouw van de Rijksuniversiteit Groningen. Dat wordt onderzocht. Het pand van de letterenfaculteit, met enkele kantoren en leslokalen, is donderdag gesloten gebleven.

Hoe kan de sfeer, die al de hele maand goed en gemoedelijk was, ineens zo omslaan? ,,Dat is een interessante vraag’’, zegt hoogleraar sociale veranderingen en conflict Jacquelien van Stekelenburg van de Vrije Universiteit Amsterdam. ,,Het klinkt alsof er woensdag sprake was van een andere actievorm: van een demonstratie in het tentenkamp naar een mars door de stad. Dat is een belangrijk punt omdat je dan mogelijk een andere groep mobiliseert.’’

De groep die door de binnenstad van Groningen liep, leek groter dan de groep die de afgelopen tijd bij het Harmoniecomplex bivakkeerde. Ook stelde een woordvoerder van het tentenkamp dat de demonstranten die het gebouw van de RUG zijn binnengedrongen, niet bij hen hoorden en dat het bezetten van het gebouw in eerste instantie niet het plan was. Of dat klopt, is niet duidelijk.

,,Als de groep mensen heterogener wordt, kunnen andere demonstratietechnieken toegepast worden. Dat lijkt hier aan de orde. Mensen nemen in hun activistenzakje verschillende vormen van actievoeren met zich mee. In zo’n tentenkamp ontstaat een norm van participatie die voor deelnemers van buiten het tentenkamp mogelijk niet geldt.’’

Of het ook kan zijn dat de rest van de demonstranten werd meegesleept in de felheid van andere actievoerders, betwijfelt Van Stekelenburg. ,,Het is een ouderwetse gedachte dat mensen in een groep ineens niet meer voor zichzelf kunnen denken en eerder irrationele acties uitvoeren. Daar is veel onderzoek naar gedaan en dat hoeft niet zo te zijn.’’

Van Stekelenburg haalt een oud voorbeeld aan van een protestactie in Londen waarbij een groep studenten een gebouw binnenging en daar vervolgens van boven een brandblusser naar beneden wilden gooien. ,,De demonstranten die beneden stonden scandeerden toen: ‘zo demonstreren wij niet!’ Dus zo kan het ook.’’ Wat dan bepaalt welke kant de munt opvalt, is niet duidelijk. ,,Er wordt gedacht dat er sprake moet zijn van bepaalde triggerpoints. Maar welke dat zijn, weet ik niet.’’

De aanwezigheid van de politie en de houding van de agenten is ook van invloed op de sfeer bij een demonstratie. Van Stekelenburg kan hier echter alleen iets over zeggen in algemene termen, omdat ze het politieoptreden in Groningen niet van dichtbij heeft gezien. ,,Het is voor agenten heel lastig om in een split second het onderscheid te bepalen tussen raddraaiers en vredelievende demonstranten. Bij de VU is afgelopen week ook een kampement beëindigd. Daar kwam de vredeseenheid, de agenten met de platte petten, langs. Dat betekent niet dat de demonstranten er blij mee waren. Maar de relatief rustige wijze waarop de politie optrad, had zeker effect.’’

Maar, voegt Van Stekelenburg toe, als sprake is van een overtreding zoals het onrechtmatig binnentreden van een gebouw dan kun je je voorstellen dat de politie daar anders moet optreden. ,,De politie hoort demonstratierecht te faciliteren, maar is er ook voor de openbare orde en veiligheid. Daar tussen moeten agenten balanceren. Als een demonstratie uit de hand loopt, of als er activiteiten plaatsvinden waarbij de wet wordt overtreden, dan komt het recht op demonstreren onder druk te staan.’’

Waarom de actievoerders juist dit gebouw uitkozen om te bezetten is niet duidelijk. ,,Dat weten wij ook niet’’, laat een woordvoerder van de politie weten. ,,Onze inzet was om mensen buiten de deur te houden.’’

De pro-Palestijnse demonstranten willen dat de Rijksuniversiteit Groningen de banden met Israëlische universiteiten en organisaties verbreekt. Die eis is al sinds het begin van de actie hetzelfde gebleven. Afgelopen zaterdag verscheen in Trouw een brief, mede ondertekend door de rector van de RUG, dat de universiteiten in Nederland niet van plan zijn om aan die eis gehoor te geven.

De RUG houdt er rekening mee dat de demonstranten terug kunnen keren, zegt een woordvoerder van de universiteit. ,,We zien in Nederland dat het zomaar weer kan oplaaien. We weten niet wat er nu gaat gebeuren. We denken na over scenario’s.’’