Genoeg huisartsen, maar toch een tekort? ‘In landelijk gebied moeilijker om huisarts te vinden'

Op een koude decemberdag in het jaar 2000 treft verslaggever Jan van Dijk van het Nieuwsblad van het Noorden de voorzitter van de huisartsenvereniging in Groningen. De aanleiding voor dit gesprek: het prangende huisartsentekort in Nederland. De directeur ziet donkere wolken aan de horizon. Over de toekomst kan niemand voorspelling doen, maar vaststaat dat de huisartsenzorg moet veranderen: anders heeft de patiënt straks geen huisarts meer.

Het is bijna 25 jaar later, maar de donkere wolken boven de huisartsenzorg zijn niet verdwenen. De huisarts krijgt steeds meer op zijn bordje: de samenleving vergrijst, de zorgvraag neemt toe en patiënten voor wie geen plek beschikbaar is in de ouderenzorg of de geestelijke gezondheidszorg komen steeds vaker bij de huisarts terecht. Gevolg: er zijn meer huisartsen nodig om aan de zorgvraag te kunnen voldoen.

Maar zijn die huisartsen er wel? De krantenkoppen staan vol met verhalen over huisartsentekorten. Van een huisarts in de Veenkoloniën die vanwege gebrek aan personeel hulp inschakelt uit Denemarken en Zuid-Afrika, tot aan Oekraïense vluchtelingen in Winschoten voor wie de huisarts geen plek meer heeft.

Hoe zit het precies met het huisartsentekort in Noord-Nederland? Zijn de voorbeelden hierboven incidenten of is het echt zo erg als in 2000 werd gevreesd? En welke oplossingen zijn er om de problemen tegen te gaan? Deze krant zocht het uit.

„Een huisartsentekort in Drenthe?” Joyce van Dijk van Dokter Drenthe schudt haar hoofd. „Nee, dat is er niet. Tenminste, niet als je het over aantallen hebt.”

En hetzelfde geldt voor Friesland en Groningen, zo blijkt uit een rondvraag van deze krant. Dokterszorg Friesland, Zorgadvies Groningen, DokNoord en de twee grootste zorgverzekeraars Menzis en Zilveren Kruis bevestigen allemaal: er zijn op dit moment voldoende huisartsen in het Noorden.

Dat past in het landelijk beeld. Het aantal huisartsen in Nederland is groter dan ooit: waar er in 2013 ongeveer 11.000 huisartsen waren, zijn dat er nu bijna 14.000. In Groningen, Drenthe en Friesland zijn dat er nu circa 1300 ten opzichte van 1115 huisartsen in 2013.

De huisartsenopleiding van het UMCG speelt daar volgens zorgverzekeraar Menzis een belangrijke rol in. „De opleiding zorgt voor veel nieuwe aanwas in het Noorden”, zegt regiomanager Zorg Coöperatie Etty ter Steeg. Het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) houdt niet bij hoeveel huisartsen zich exact vestigen in Noord-Nederland na hun opleiding. „Maar ik kan wel onderschrijven dat de opleiding in een directe straal rondom Groningen veel winst oplevert”, zegt teammanager huisartsenopleiding Hetty Post.

Maar hoewel het aantal huisartsen op papier voldoende lijkt, betekent dat niet dat er geen problemen zijn. Zo ontbreekt in Noord-Nederland een goede spreiding van huisartsen, omdat zij zich concentreren rondom de opleidingssteden. „We zien dat de meeste huisartsen zich vestigen rondom Groningen en Zwolle. In die periode hebben ze bijvoorbeeld een huis gekocht of een partner gevonden die daar ook werkzaam is”, zegt Van Dijk van Dokter Drenthe. „In landelijke gebieden kan het daarom moeilijker zijn om een huisarts te vinden.”

„En huisartsen zijn minder gaan werken, waardoor je onder de streep minder huisartsen beschikbaar hebt”, vertelt Nienke Sikma van Dokterszorg Friesland. Ook het aantal huisartsen dat praktijkhouder wil worden, neemt af. „Nieuwe huisartsen kiezen vaker voor een parttimebaan als waarnemend huisarts of voor een baan in loondienst bij een huisartsenpraktijk, omdat ze graag een betere werk-privé balans willen. Zo willen ze bijvoorbeeld zelf de kinderen van school kunnen halen”, zegt Van Dijk. Deze trend is niet nieuw: tussen 2000 en 2019 is het aantal huisartsen dat op deze manier werkt verdubbeld.

Huisartsen die met pensioen willen, kunnen daardoor niet altijd hun praktijk overdragen. „In Friesland alleen al waren vorig jaar 52 huisartsen werkzaam die eigenlijk al met pensioen hadden gekund”, zegt Sikma. „Dat is niet altijd een gedwongen keuze, omdat sommige huisartsen het ook leuk vinden om na hun pensioen te werken. Maar we zien ook dat huisartsen wel met pensioen willen, maar geen opvolger kunnen vinden.” In Leeuwarden nam Dokterszorg vorig jaar daarom zelf een praktijk over.

Doordat er niet altijd voldoende huisartsen beschikbaar zijn, kunnen mensen op wachtlijsten voor een huisarts belanden. In Groningen is dat nu niet het geval. „We hebben het hier eigenlijk nog goed voor elkaar als je het vergelijkt met andere regio’s”, zegt huisarts Trudy Oldenhuis van DokNoord. „Maar het is wel een probleem dat een fragiel evenwicht kent, dus dat proberen we goed in de gaten te houden met Menzis en Zorgadvies Groningen.”

Voor Drenthe en Friesland is dat anders. „We hebben een wachtlijst in Franeker, Leeuwarden en Assen. Het totaal komt neer op iets minder dan 200 wachtenden”, zegt Kim Libosan van het Zilveren Kruis. „Die wachtlijst kan verschillende redenen hebben, maar wat we met name zien is dat het in deze regio’s moeilijker is opvolgers te vinden voor stoppende praktijkhouders.”

Dokterszorg Friesland vermoedt dat de wachtlijst in Leeuwarden nog langer is. „Niet elke verzekerde meldt zich bij de zorgverzekeraar”, zegt Sikma. „We weten dat het verschil in Leeuwarden tussen het aantal inwoners van Leeuwarden en het aantal inschrijvingen op naam bij de huisartsenpraktijken ruim 10.000 is. Waar zitten deze patiënten, als ze niet op de wachtlijst staan?”

Patiënten die geen huisarts hebben, kunnen moeite hebben om zorg te krijgen. Ze moeten een beroep doen op een huisarts in hun oude woonplaats die verder weg woont, als passant langsgaan bij een huisartsenpraktijk of kunnen in de tussentijd geen huisarts bezoeken. Zo moest Thomas Sagaser (25) uit Leeuwarden zijn medicijnen voor artritis via zijn vorige huisarts uit de Verenigde Staten halen, omdat hij geen huisarts kon vinden.

Deze situatie plaatst niet alleen de patiënten in een moeilijke positie, maar legt ook extra druk op de huisartsen die nog wel actief zijn. Zij moeten mogelijk meer patiënten behandelen dan zij aankunnen, wat weer kan leiden tot langere wachttijden, verminderde toegang tot zorg en een groeiende druk op hun eigen gezondheid en welzijn.

Deze problemen kunnen snel verergeren als er niet actief naar oplossingen wordt gezocht. Daarom werken DokNoord, Dokterszorg Friesland en Dokter Drenthe samen om de regionale spreiding te verbeteren. „We lobbyen intensief voor regionale opleidingsplekken in Friesland en Drenthe om jonge huisartsen aan te trekken en aan onze regio te binden,” aldus Sikma.

Een voorbeeld hiervan is de regionale huisartsenopleiding van het UMCG in Zuid-Oost Drenthe. Bij de regionale opleiding kan een huisarts in opleiding ervoor kiezen om drie jaar opgeleid te worden in de gemeente Emmen en grensgemeenten. Sinds twee jaar kan dat ook in Leeuwarden. Afgelopen september is de Noordoostpolder daaraan toegevoegd.

Of de opleiding op lange termijn effect heeft, is nog moeilijk te zeggen. Het regionale traject is vier jaar geleden gestart en heeft vanwege de duur van de opleiding nog maar één afgestudeerde opgeleverd. Maar voldoende aanloop en enthousiasme lijkt er wel te zijn. „We hebben twee instroommomenten per jaar en per moment schrijven ongeveer acht basisartsen zich in voor het regionale opleidingstraject”, zegt Hetty Post van het UMCG. „Ze vinden het traject aantrekkelijk, omdat ze precies weten waar ze aan toe zijn qua reistijden en locaties omdat je de hele tijd in hetzelfde gebied blijft.”

Daarnaast willen huisartsenorganisaties de aantrekkelijkheid van het vak promoten. „Het is een prachtig beroep waarbij je van wieg tot graf met je patiënt meeloopt en een unieke band opbouwt”, zegt Oldenhuis van DokNoord. „Bovendien heb je veel vrijheid in je werk en specialisaties.”

Voor huisartsen die praktijkhouder willen worden, bieden Menzis en het Zilveren Kruis financiële steun bij het opzetten of overnemen van een praktijk. „Soms willen huisartsen een praktijk overnemen, maar is die verouderd. Wij kunnen dan helpen om die praktijk naar het nu te brengen”, zegt Ter Steeg van Menzis.

Ook bieden de belangenorganisaties in alle drie de provincies steun bij administratieve lasten en ondernemerschap. „We starten bijvoorbeeld een mentorprogramma voor jonge huisartsen die begeleiding willen bij het opstarten van een praktijk”, zegt Sikma van Dokterszorg Friesland. Een vergelijkbaar leertraject is er al in Drenthe en Groningen. „Ook kunnen we helpen bij het vinden van opvolgers voor huisartsen die met pensioen willen”, zegt Selma de Visscher-Bron van Zorgadvies Groningen.

Of al die maatregelen uiteindelijk voldoende zijn moet nog blijken: de effectiviteit wordt niet altijd gemonitord en de gehele zorgsector kampt met personeelstekorten. Door basisartsen aan te moedigen om huisarts te worden, bestaat het risico dat in de rest van de zorgketen - bijvoorbeeld in de GGZ of in het ouderenzorg - tekorten ontstaan. „In de toekomst zal het daarom denk ik niet altijd mogelijk zijn om voor alles zorg te vragen zoals dat vroeger wel kon. Daar moeten we als zorgmedewerkers, maar ook als burgers met elkaar over in gesprek”, zegt Oldenhuis.