Groningen naar Raad van State over gasdossier: de putten moeten dicht en rap een beetje

Het was een historische stap. Op 1 oktober ging het Groninger gasveld na zestig jaar op slot. Tien jaar nadat toenmalig minister Henk Kamp voor het eerst erkende dat er doden kunnen vallen door de aanhoudende aardbevingen in de provincie, nam Den Haag alsnog afscheid van die gerieflijke ‘flappentap’ voor de staatskas. Definitief, belooft het demissionaire kabinet.

Maar, ho eem’! Hoe definitief is definitief als er een kleine mogelijkheid blijft om die gaskraan weer open te draaien? Immers: het zogeheten ‘vaststellingsbesluit’ voor het allerlaatste gasjaar 2023/’24 (kortweg: Gasbesluit) houdt tot eind volgend jaar nog altijd rekening met een noodscenario waarbij de winning wordt hervat als er een gastekort dreigt.

Goed, dan moet het wel één of meerdere dagen 6,5 graad of meer vriezen en Nederland zo veel gas verstoken dat de ondergrondse opslagen in onder meer Langelo leeg raken. Die kans is klein, maar dat het überhaupt kán stemt Groningen achterdochtig na tien jaar moeizame strijd met Den Haag. Het gaat sowieso al tientallen jaren duren voor de Groningse bodem tot bedaren komt, maar iedere dag die er bijkomt, zorgt voor nieuwe onrust en schade.

Dus trapt Groningen op de rem. Die kraan moet dicht blijven en om dat te verzekeren moeten alle gasputten definitief worden afgesloten. En niet pas over een jaar, maar nú. Dat is de inzet van een beroepsprocedure die niet alleen de provincie samen met de tien gemeenten, de waterschappen en de Veiligheidsregio Groningen heeft aangespannen bij de Raad van State, maar tegelijkertijd ook de Groninger Bodem Beweging, het actieplatform van bewoners van het aardbevingsgebied.

Donderdag nemen de regionale overheden en de GBB alvast een voorschot op die procedure. Dan vragen zij de Raad van State om een ‘voorlopige voorziening’: tijdelijke opschorting van het omstreden Gasbesluit, vooruitlopend op het eindoordeel over hun beroepsschrift. Dat vonnis kan namelijk nog gemakkelijk een jaar op zich laten wachten. Tegen die tijd is het gasjaar 2023/’24 al weer bijna afgelopen en komt het RvS-vonnis als mosterd na de maaltijd.

Het is alsof Koning Winter de Groningers in die strijd een beetje wind in de rug blaast. De eerste vorst van het jaar onderstreept de urgentie van de kwestie, zegt GBB-woordvoerster Merel Jonkheid. Als er onverhoopt nog meer en nog heftiger koufronten onze kant op komen, zou Den Haag al deze winter het noodscenario kunnen inroepen. „De gasopslagen zitten nu nog vol (voor 95,8 procent volgens de laatste update van vrijdag, red.), maar dat kan ook zomaar weer veranderen.”

Misschien nog wel meer dan naar die heel korte termijn, kijken de GBB en de regionale overheden iets verder vooruit. Want hoe zwaar dat allerlaatste Gasbesluit ook is bevochten door staatssecretaris Hans Vijlbrief, sinds de politieke aardverschuiving na de Kamerverkiezingen van deze maand is in Den Haag niets meer zeker.

Het is de vraag of een nieuwe regering onder aanvoering van Geert Wilders de verleiding weerstaat om de gas- cq geldkraan uit Groningen toch weer open te gooien. En dan niet voor één winter, maar mogelijk nog langer, analyseert Jonkheid. „Het huidige kabinet heeft nu wel toegezegd dat het in oktober 2024 definitief ophoudt, maar wettelijk is dat nog steeds niet vastgelegd. En met de steeds weer oplaaiende roep om het Gronings gas weer te laten stromen, is dat niet iets om heel gerust op te zijn.”

Ook de regionale overheden willen zekerheid, voor de korte en iets langere termijn. Het gasbesluit dat nu sinds oktober van kracht is, biedt te veel onduidelijkheden, motiveert de Groningse aardbevingsgedeputeerde Susan Top de gang naar de Raad van State. Want, stel dat het (nieuwe) kabinet het noodscenario in werking stelt: hoe veel extra gas wordt er dan precies gewonnen? En waar, in welke putten: allemaal of slechts een paar? En hoeveel huizen komen dan nog meer in de gevarenzone? „Dit besluit rammelt”, vat Top het samen.

In dat oordeel vindt de provinciebestuurder opmerkelijk genoeg ook de NAM aan haar zijde. De gewraakte gaswinner heeft eveneens beroep aangetekend tegen Vijlbriefs gasbesluit. Dat besluit gaat de wettelijke bevoegdheden van de staatssecretaris te boven, stelt de NAM. Het motief om in beroep te gaan ligt vooral in de enorme financiële en technische consequenties van een eventuele opdracht van het kabinet om de gaswinning weer op te starten. Het concern dringt er daarom in zijn beroepsschrift op aan om zijn ‘backup-verplichting’ voor de Groningse gasputten te begrenzen tot 1 april. Dan zit de winter er als het goed is weer op en is er geen risico meer op gastekorten.

Wanneer er duidelijkheid komt over de Groningse bezwaren, kan een woordvoerder van de Raad van State nog niet precies inschatten. Doorgaans doet de raad binnen twee weken uitspraak in voorlopige voorzieningszaken. De achterliggende beroepszaak laat nog zeker maanden op zich wachten, mogelijk kan het pas rond de zomer worden behandeld en in het najaar worden beoordeeld.