Susan Top werd maandag verhoord tijdens de parlementaire enquête over de gaswinning in Groningen. Foto: Peter Wassing
Susan Top (50) brak tijdens haar verhoor bij de parlementaire enquête over de gaswinning in Groningen. Dit is haar verhaal.
Ze weet niet wat haar overkomt. Sinds haar verhoor op de eerste dag van de parlementaire enquête wordt Susan Top, van 2014 tot 2021 secretaris van het Groninger Gasberaad, overstelpt met steunbetuigingen.
,,Ik ben gewend dat mensen me meewarig aankijken als ik mijn verhaal doe. En dat alles wat ik zeg me niet in dank wordt afgenomen. Dit was een compleet nieuwe ervaring. Ik kreeg zoveel bijval. Dat doet me heel veel. Het is fijn, maar ook beangstigend. Want het betekent dat er écht iets moet veranderen. De mensen in het aardbevingsgebied help je er niet meer mee. Al is het misschien wel goed voor hun rouwverwerking.”
Hoe ver ben jij in je verwerking?
,,Het verhoor heeft wel geholpen, maar ik ben er nog lang niet. Maandag besefte ik weer dat ik er echt nog niet klaar mee ben. Het doet me nog steeds heel veel. Het zal wel minder worden, maar het blijft altijd bij mij.”
Je brak tijdens het verhoor.
,,Ja.”
Verraste dat je?
,,Ja. Omdat het me niet vaak gebeurt. Zeker niet in openbare setting. Maar het ging over mijn afscheidsweek. Die is heel emotioneel geweest. De herinneringen overvielen me.”
Wat kwam naar boven?
,,De enorme contrasten van die week. Ik ging nog één keer bij gedupeerden op de koffie en dan zaten we zomaar drie kwartier met elkaar te praten. Die gesprekken waren bijna zonder uitzondering emotioneel. En dan moest ik weer weg. Dan laat je die mensen dus achter. Want ik kon het mezelf permitteren om te zeggen: het is klaar voor mij. Maar als je middenin die ellende zit, gaat dat niet. Dat gaf een schuldgevoel. Het voelde als verraad.
Direct na zo’n moeilijk gesprek stond er dan een professional uit het veld op me te wachten om een stukje te gaan wandelen. Zij kwamen soms met het idee: leuk, een afscheid, nog even over koetjes en kalfjes praten. Terwijl ik alleen maar dacht: het gáát hier ergens over. Ik kon het diegene niet eens verwijten. Maar dat maakte het zo zwaar. Daarom brak ik tijdens het verhoor.
Ik heb het mezelf trouwens aangedaan. Die afscheidsweek was mijn eigen idee.”
Lachend: ,,Het was heel lief dat de griffier tijdens het verhoor een pakje zakdoekjes kwam brengen.”
Mensen huilden mee voor de tv.
,,Dat heb ik gehoord en gelezen. Weet je: de onmacht van die mensen is ook míjn onmacht. Ik kon ze niet helpen. Ik ging er aan onderdoor. Ik dacht: ik zit hier, kost geld, maar het levert niet genoeg op. Ik bereikte te weinig, maar werd wel onderdeel van het systeem. Dat was een belangrijke motivatie om te stoppen.
Bovendien werd het steeds lastiger om collectieve belangen te behartigen. De verschillen werden te groot. Tussen bewoners zonder al te grote problemen maar met ruime compensatie en de bewoners die bleven zitten met forse issues. Steeds vaker voelde ik de verwijdering, het ongemak bij beide groepen.
Maar in de week van mijn afscheid realiseerde ik me voor het eerst pas goed dat mensen al blij waren dat er iemand was die ze zag en begreep. En daardoor kreeg ik al helemáál het gevoel dat ik ze in de steek liet. Ik voelde me een wegloper. Nog steeds, soms.”
Je werd het gezicht van de mensen in het aardbevingsgebied. Is dat niet genoeg?
,,Het was niet de reden waarom ik aan de klus begon. Ik was bezig met de inhoud. Dat alles zo goed mogelijk geregeld werd. Dat ik het gezicht, of eigenlijk de stem, van de Groningers werd, is me overkomen.”
Waarom maak je het onderscheid tussen gezicht en stem?
Met een glimlach: ,,Omdat de stem meer over de inhoud gaat.”
Susan Top: ,,Ik voelde me een wegloper. En nog steeds, soms.” Foto: Peter Wassing
Je zag het monster groeien.
,,Terwijl alle mensen uit mijn begintijd allang weg waren. Ik heb zoveel ambtenaren meegemaakt die stopten en letterlijk zeiden: ik krijg geen energie van dit dossier. Dat vond ik altijd heel lastig. Ik snap ze wel. Heus. Het is misschien ook wel iets van deze tijd. Dat mensen vooral bezig zijn met hun eigen welzijn en geluk. Maar hier gaat het er niet om dat jíj er energie van krijgt, maar dat je iets kunt betekenen voor anderen.
Een uitzondering was Hans Alders. Die stopte als Nationaal Coördinator Groningenomdat hij het niet meer kon uitleggen. En dat is ook verantwoordelijkheid nemen.”
Maar als er een ambtenaar vertrok, werd het probleem verplaatst.
,,Iedereen begint vol goede moed. En dan gaat het er een paar keer mis. Juist de mensen die het deden om de Groningers te helpen, raakten vreselijk verstrikt in dit dossier. Ze werden overspannen, gingen weg en er werden weer nieuwe mensen ingevlogen. Zij stapten weer blanco binnen, maar in Groningen stuitten ze vanaf dat moment op een muur van wantrouwen en frustraties. Waardoor ook zij vastliepen.
Nu wordt er gezegd: er valt geen fatsoenlijk gesprek te voeren met de bewoners. Elk woord wordt gewantrouwd en van een gesprek moet van hen meteen een verslag komen. Dat ís ook moeilijk werken. Maar ik snap de mensen net zo goed. Zij vertrouwen niemand meer. Ze hebben al dertig keer dezelfde beloften en goede bedoelingen gehoord. Nu eisen ze alles zwart op wit. Vind je het gek? En vergis je niet: dit was tien jaar geleden ondenkbaar geweest. Dat verslag een weekje later? Geen probleem. Dát is normaal menselijk verkeer. Maar daar is allang geen sprake meer van.”
Dit zijn beschadigde mensen.
,,Zwaar beschadigde mensen. Door de overheid beschadigde mensen. Je kúnt niet meer op nul beginnen. Onmogelijk. Als ik de Nationaal Coördinator Groningen was, zou ik zeggen: het is verboden om nog naar een huis te gaan, totdat je uit je hoofd weet wat de bewoners hebben meegemaakt en nederige excuses maakt. Ik ben ervan overtuigd dat je daardoor een heel ander gesprek krijgt.
Als je vertrouwen wil krijgen, moet je vertrouwen geven. Stel je voor: je hebt scheuren van een beving in je huis en je hoort: nou mevrouw, dit is gewoon achterstallig onderhoud. Of noem alle andere debiele excuses maar op. Dat is zo fnuikend voor een rechtschapen Groninger. Iemand als Sijbrand Nijhoff vindt dát het allerergste. Dat hij niet geloofd wordt. Hij is weggezet als fantast, leugenaar en profiteur. Maar zuiverder dan Sijbrand krijg je ze niet.”
Nijhoff zei tijdens zijn verhoor: maakt het verschil dat je onder ede staat als je altijd eerlijk en oprecht bent?
,,Hij staat voor zijn zaak en mening. Sijbrand is rechtdoorzee. Hij vindt het de normaalste zaak van de wereld dat je de waarheid spreekt. Wat zou je anders moeten doen?”
Een korte stilte: ,,Eigenlijk is het dus heel logisch dat hij zo antwoordde. Als je mensen onder ede laat verklaren, ga je er vanuit dat een groot aantal mensen de waarheid níet spreekt. Je begint met wantrouwen. Het is vast verklaarbaar, maar is het ook logisch?”
Susan Top: ,,Als je mensen onder ede laat verklaren, ga je er dus vanuit dat een groot aantal mensen de waarheid níet spreekt." Foto: Peter Wassing
Je zei eens: dit is geen Gronings probleem.
,,Ik herken wel wat in de boosheid van de boeren. Natuurlijk is het niet oké om bij politici voor het huis te staan of dingen in de fik te steken. Dat zal ik nooit goedpraten. Maar ik hoop wel dat politici bij zichzelf te rade gaan welke rol ze daarin zélf hebben gespeeld. Dat is niets iets van gisteren of vandaag, maar van de laatste tien jaar.
Ik hoor op de radio dat de boeren twee jaar lang om tafel hebben gezeten met verschillende instanties, maar niets van hun ideeën terugzien. Tsja, dat komt mij natuurlijk bekend voor. In Groningen zijn we alleen altijd heel braaf geweest. We hebben ontzettend veel actie gevoerd, maar het ging nooit gepaard met gevaar of geweld.
Toch denk ik nu: wat hebben we ermee bereikt? Wat heeft het opgeleverd? Mark Rutte zegt in een extra persconferentie over de boerenprotesten: ‘Het is belangrijk dat mensen hun stem laten horen.’ Ik denk dan: ja, maar je luistert er níet naar. Demonstreer maar raak, zolang je ons er maar niet mee lastig valt. Zo klinkt het. Maar kijk toch alsjeblieft eens naar het grotere plaatje. Hoe kon het ooit zover komen?”
‘Niets doen bij een moreel verwerpelijke situatie is net zo kwalijk als actief bijdragen’, schreef je in een open brief.
,,Zie Afghanistan. Hoe verschillende ministeries naar elkaar keken bij de evacuatievluchten en mensen zelf niet weg konden. Of neem de toeslagenaffaire. Echt, het is een patroon.”
Een zucht: ,,Ik kan me toch echt niet aan de indruk onttrekken dat het de bestuurscultuur van Rutte is. Als er iemand is die in het aardbevingsgebied empathisch deed, maar vooral niet zijn nek uitstak, was hij het. Hij bood Groningen in 2019 excuses aan omdat de nadruk in het proces te veel lag op juridische zekerheid. Maar sindsdien zijn er alleen maar meer juristen bijgekomen. Het waren dus loze woorden
En het enge is: iedereen ziet dat het werkt. Je kunt er de baas mee worden. En erger: je kunt het nog blijven ook. Dus zie je dat andere bestuurders zich óók zo gaan gedragen. Dat is dodelijk voor Nederland. Echt dodelijk.
Even tussen ons, want dit mag je niet opschrijven. Maar ik zeg het wel: wat mij betreft is het niet verkeerd als Rutte na deze parlementaire enquête zijn biezen pakt.”
Waarom mag ik dat niet opschrijven?
,,Nou, weet je, zet het er ook maar in. Doe maar gewoon. Iemand moet de bal toch eens op de stip leggen. En ik meen het echt. Ik zeg dit niet in een opwelling.
Begrijp me niet verkeerd: Rutte is geen Trump. Het is geen gevaarlijke gek. Hij heeft zelf waarschijnlijk niet eens in de gaten hoe ondermijnend zijn manier van werken is voor Nederland.
Maar ik vergeet het nooit meer: Freek de Jonge bood in 2017 de petitie ‘Laat Groningen niet zakken’ aan bij Rutte. Het was de eerste keer sinds Huizinge dat Rutte hier als premier was. Ik heb zó gefascineerd naar zijn speech geluisterd. Want weet je wat het is? Niemand die zo goed kan uitleggen wat het probleem is als Rutte. De onzekerheid, hoe verschrikkelijk alles is voor de inwoners: alles kwam voorbij.
Maar hij vertelt erover alsof hij er verder buiten staat. Alsof hij commentaar geeft bij een film. Maar hij was verantwoordelijk. Het was chefsache! Ik kan me niet eens voorstellen hoe je in elkaar moet zitten om dat zo te kunnen doen. Ik zou alleen maar vol schaamte over de provinciegrens durven kruipen. En hij komt hier met een goed humeur aanwandelen en belooft een speciale Kindertelefoon. Als een soort pleister op de wond. Hoe dan? Echt: hoe dan?”
Wat hebben al die jaren jou gekost?
,,Dat is wel iets wat ik me de laatste tijd veel afvraag.”
Na een lange stilte: ,,Ik ben er zeven jaar lang bijna 24/7 mee bezig geweest. Dat was een periode in mijn leven waarin mijn kinderen groot werden. Waarin een normaal mens carrière maakt. Ik deed het met alle liefde, maar het was fijner geweest om terug te kijken met het gevoel: het is alles waard geweest. En dat vraag ik me dus heel erg af: ís het alles waard geweest?
Ik denk steeds vaker: wat heb ik mijn gezin, familie en omgeving tekortgedaan. De prijs is hoog geweest. Al heb ik er ook vreselijk veel van geleerd en geweldige mensen ontmoet. Het klinkt misschien gek, maar ik heb er zelfs een groot vertrouwen in de samenleving aan overgehouden. Burgers worden onderschat. Ze zijn over het algemeen heel redelijk, doorzien veel en hebben veerkracht. Maar dan moet je ze wel met vertrouwen tegemoet treden.”
Pleidooi voor documentatiecentrum
Susan Top deed in een open brief aan de parlementaire onderzoekscommissie de oproep om een documentatiecentrum gaswinning Groningen op te richten. ,,Alle persoonlijke verhalen worden daar verzameld, alle stapels ordners per woning bewaard. Over twintig of vijftig jaar moeten we ook nog kunnen herleiden waarom onze dorpen eruitzien zoals ze eruitzien. Waarom een familiegeschiedenis is gelopen zoals het is gelopen. Het zou een tastbare erkenning kunnen zijn. Misschien is dat wel het minste wat we kunnen doen.”
Paspoort
Susan Top
Exloo
4 november 1971
In 1996 afgestudeerd in de Juridische Bestuurswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen
Was van 2014 tot 2021 secretaris van het Groninger Gasberaad
woont samen in Groningen met partner Willem (65) en kinderen Rafael (15) en Nuria (13)
