Een plaat op maat? Dit is hoe het UMCG een passende oplossing vond voor de ingewikkelde hersteloperatie van het bekken

Het gebeurt altijd onverwacht. Je zit op de fiets, je moet uitwijken voor een tegenligger en valt om. Kwestie van een ongeluk dat zo vaak in een klein, dood hoekje zit. Maar als die val leidt tot een bekkenfractuur, dat wil zeggen dat de heupkom en het heupbot op een of meerdere plekken is gebroken, dan kan dat zorgen voor een lang en moeizaam hersteltraject.

Maar in het UMCG heeft sinds een paar jaar iets dat het werk van de chirurg heeft vergemakkelijkt, de operatietijd heeft bekort en het herstel van de patiënt aanzienlijk heeft verbeterd. Het is een letterlijk passende oplossing: een plaat op maat.

Eerst maar even iets ter verduidelijking: een bekkenfractuur is iets anders dan een gebroken heup. Een gebroken heup is vaak een breuk in het bovenbeen vlakbij het heupgewricht. Een bekkenfractuur is complexer en kan de patiënt opschepen met langdurig en verregaand ongemak: het is erg pijnlijk, hij -of zij- kan soms niet zitten of staan, lange tijd niet werken en die 10.000 stappen per dag die men van de stappenteller moet zetten laat de patiënt al helemaal aan zich voorbijgaan.

Per jaar lopen zo’n 1300 mensen in Nederland een bekkenfractuur op, met breuken die doorlopen in de heupkom. Het zijn echt niet allemaal oude mensen met broze botten, het gaat ook om jonge mensen die betrokken waren bij een verkeersongeluk of zijn uitgegleden op de trap.

Ongeveer vijftig keer per jaar wordt hiervoor een operatie uitgevoerd in het UMCG. Het herstellen van een bekkenfractuur vereist doorgaans chirurgische precisiemontage, te vergelijken met loodgieterswerk op de vierkante millimeter in een te nauwe opening met een tricky bochtje.

„Chirurgisch uitdagend”, noemt traumachirurg Frank IJpma dit soort operaties en hij kan het weten want hij heeft er veel verricht. ,,Het bekken heeft een complexe structuur met veel bochten en rondingen, het ligt centraal in het lichaam en beschermt vitale lichaamsdelen zoals de blaas, de darmen, baarmoeder, grote bloedvaten en belangrijke zenuwen.’‘

Voorzichtigheid is dus geboden, maar de reconstructie van de breuk moet wel stevig zijn. ,,Ondersteuning van de breuk, met platen en schroeven, is heel belangrijk. De platen en schroeven die we gebruikten waren tot voor kort standaardmodellen. Maar niet iedere persoon en breuk is hetzelfde, dus die platen pasten niet altijd konden de breuken niet op hun plaats houden.’’

Om de platen passend te maken zagen IJpma en zijn collega’s zich geregeld genoodzaakt om het materiaal – keihard titanium – handmatig bij te buigen tijdens de operatie. ,,Dat zorgde ervoor dat de operatie langer duurde, omdat we goed moesten controleren of de buiging van de plaat en de richting van de schroeven goed was. Een paar millimeter verplaatsing van de breukdelen kan een frictie veroorzaken die ertoe leidt dat het kraakbeen in het heupgewricht ernstig wordt beschadigd, met artrose als gevolg.’’

Dat zou anders moeten kunnen, dacht IJpma in 2015. Hij begon samen met zijn collega’s Max Witjes, Joep Kraeiema, Bram Merema, Kaj ten Duis, Klaus Wendt, Mirjam Oldhoff, een team van technisch geneeskundigen van het 3D Lab UMCG en Eric Vos en Raimon Warta namens Witec Fijnmechanische Techniek BV aan een vernieuwend onderzoeksproject dat recht zou doen aan de verschillen in de anatomie van het bekken waarmee wij als mensen nu eenmaal zijn behept zijn en die ervoor zorgt dat een one size fits all-plaat nooit maatwerk kan zijn.

En maatwerk-dat was waarnaar hij streefde. Het leidde tot een ecosysteem voor ‘Personalized Implants’, ondersteund door het Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN).

Tussen 2017 en 2018 opereerden IJpma en Ten Duits tien patiënten. Ze waren tussen de 46 en 79 jaar oud. Vijf van hen waren van hun fiets gevallen, vier waren van een hoogte naar beneden gestort, een van hen had een scooterongeluk gehad, en in alle gevallen had het ertoe geleid dat hun bekken op meerdere plekken was gebroken.

Maar in deze gevallen werden de operaties anders voorbereid. Technisch geneeskundige Anne Meesters was daar nauw bij betrokken. ,,We maakten van elke breuk een driedimensionaal model van de CT-scan. Elk breukdeel werd voorzien van een kleur, zodat we, al roterend, konden zien uit welke delen de breuk bestond. Vervolgens hebben we de breuk virtueel in de goede stand gezet, en besproken in het multidisciplinair team. Daar werd bepaald hoe de het ontwerp van de op maat gemaakte platen eruit moest zien, hoe lang de schroeven zouden moeten zijn en in welke richting ze zouden moeten lopen.’‘

Het materiaal werd vervolgens ontworpen, geproduceerd, gesteriliseerd en aangebracht, in een perfect passende puzzel in een tijdspanne van vier dagen. Mogelijk gemaakt door de moderne 3D-technologie, geavanceerde freestechnieken, de laserprinter die de schroefboormallen vervaardigde en de korte lijnen tussen traumachirurgen, technische geneeskundigen en ingenieurs.

Na een jaar werd een controle röntgenfoto gemaakt en mochten de patiënten een lijst met vragen beantwoorden. Over hun dagelijkse leven, hun mentale en emotionele gesteldheid, of ze weer aan het werk waren gegaan en zo ja, hoelang dat had geduurd. Wat bleek? De helft had het werk volledig hervat, twee van hen deels en drie waren al met pensioen.

Sinds 2017 kregen twintig patiënten een bekkenplaat op maat. De meeste van hen zijn zeer tevreden over het resultaat zo zegt IJpma. Het UMCG is het enige ziekenhuis ter wereld dat deze ‘op maat behandeling’ voor complexe bekkenfracturen toepast. De aanpak heeft grote voordelen: de chirurg heeft van tevoren meer inzicht in breukpatroon en behandelstrategie en kan een betere planning maken van de operatie. Een kortere operatietijd kan zorgen voor minder bloedverlies, de op maat gemaakte platen en boormallen hebben een perfecte pasvorm en dat zorgt weer voor een nauwkeurig herstel van breuken in de heupkom. Belangrijk voor goede mobiliteit en kwaliteit van leven..

Van one size fits all naar chirurgisch maatwerk, een methode die operatieve ingreep van ernstig gewonde patiënten met complexe letsels verbetert: het kan, zo blijkt. IJpma en Meesters leggen het dinsdag allemaal uit tijdens de Medische Publieksacademie.

Ze zien allerlei mogelijkheden voor de toekomst. ,,Deze manier van werken, met zo’n nauwgezette voorbereiding, maakt de meest complexe operaties efficiënter en preciezer’‘, zegt Meesters.

IJpma: ,,Dit soort innovaties kun je alleen tot een hoog niveau brengen omdat je als geneeskundigen en technici samenwerkt. Het is belangrijk dat we ons voor de toekomst afvragen op welke manier we kunnen innoveren en wat klinisch wenselijk is. Deze nieuwe technologie zou bijvoorbeeld ook toegepast kunnen worden bij operaties van ingewikkelde botbreuken elders in het lichaam.’‘

Hoop doet leven. En opereren.