Wat moet je stemmen als het om migratie gaat? Van betere opvang tot asielstop: dit willen de politieke partijen

Grip. Dat is het het toverwoord. Vrijwel alle politieke partijen willen grip krijgen op migratie. De bevolking van Nederland groeit hard, en groeit uitsluitend door migratie. In één jaar 250 duizend mensen erbij (waaronder 100 duizend Oekraïners) is te veel, vinden de meeste partijen. Zeker gezien de huidige woningnood en problemen in onderwijs en zorg.

Maar hoe krijg je grip? In het vorige kabinet kwamen VVD, D66, CDA en ChristenUnie er niet uit, daarom staan we aan de vooravond van nieuwe verkiezingen. Toch zijn de verschillen minder groot dan ze lijken. Naast Oekraïners zijn verreweg de meeste immigranten arbeids- en studiemigranten. En juist over die groepen lopen de meningen in de politiek helemaal niet zo sterk uiteen.

Niemand wil stoppen met het opvangen van gevluchte Oekraïners. Bijna alle partijen willen arbeidsmigratie reguleren (is het wel van toegevoegde waarde voor Nederland?), uitbuiting bestrijden en werkgevers meer verantwoordelijk maken voor huisvesting en integratie. De meeste partijen willen ook dat universiteiten en hogescholen minder buitenlandse studenten werven.

Partijen komen pas echt lijnrecht tegenover elkaar te staan als het om asielmigratie gaat. Het politieke debat over migratie gaat bijna altijd over deze groep (11 procent van het totaal aantal immigranten). Op de rechterflank is beperking van de asielinstroom het hoofddoel. PVV, JA21 en FVD hebben het liefste helemaal geen instroom meer. De VVD wil het sterk indammen en ook CDA, NSC en BBB willen minder asielzoekers in Nederland. Daarvoor circuleren in de verkiezingsprogramma’s uiteenlopende maatregelen.

Allereerst is daar het zogenoemde tweestatusstelsel: populair bij VVD, NSC en CDA. Dat stelsel maakt onderscheid tussen vluchtelingen die persoonlijk worden vervolgd in hun eigen land (vanwege bijvoorbeeld geloof, geaardheid of politieke overtuiging) en asielzoekers die bescherming zoeken voor oorlog en geweld. Die laatste groep, zo is de gedachte, kan terugkeren als het geweld voorbij is en moet daarom een kortere tijdelijke status krijgen en beperkter recht op gezinshereniging.

Links voelt niets voor zo’n stelsel, dat twintig jaar geleden in Nederland is afgeschaft omdat het leidde tot veel juridische procedures en overbelasting van rechtsspraak en IND. Ook vanwege humanitaire overwegingen zijn partijen als ChristenUnie, D66 en GroenLinks/PvdA tegen het beperken van rechten van oorlogsvluchtelingen.

Dezelfde partijen die voor het tweestatusstelsel zijn, willen dat recht op gezinshereniging beperken tot het kerngezin. Nu is het zo dat een asielzoeker met een verblijfsvergunning zijn of haar hele gezin naar Nederland kan halen - ook volwassen kinderen. Het komt voor dat deze volwassen kinderen, als ze eenmaal in Nederland zijn, zelf ook weer hereniging aanvragen voor hun eigen gezin. Daarom, vinden partijen op rechts, zou gezinshereniging beperkt moeten worden tot het kerngezin: ouders en minderjarige kinderen.

Links wil daar niet aan. Vluchtelingengezinnen moeten bij elkaar kunnen blijven. Met name voor de toekomst van de vele alleenstaande minderjarigen is dat van belang, vindt links. Rechts hoopt juist dat het beperken van gezinshereniging een middel is om te voorkomen dat zoveel minderjarigen vooruit reizen.

Voor de partijen die asielmigratie zien als een van de grote problemen van Nederland gaan dat soort ingrepen lang niet ver genoeg. PVV, JA21 en FVD willen dat Nederland de grenzen sluit voor vluchtelingen: een asielstop. Een maatregel die ingaat tegen vluchtelingenverdragen en EU-afspraken die Nederland heeft ondertekend, die verregaande grensbewaking zou vereisen, en daarom volgens de grote meerderheid van de andere partijen in de Tweede Kamer onuitvoerbaar is.

Ook de BBB wil een limiet stellen aan het aantal asielzoekers dat naar Nederland komt. Geen stop maar een quotum. Maximaal 15.000 mensen per jaar. Om dat voor elkaar te krijgen wil de BBB geen grenzen sluiten, maar binnen de EU de opvang van asielzoekers ‘afkopen’, zodat ze elders worden opgevangen. Pieter Omtzigt noemt ook een richtgetal: een migratiesaldo (het immigratiecijfer min het emigratiecijfer) van 50.000 per jaar. Daarmee bedoelt hij alle migranten: naast asiel ook arbeids-, studie- en huwelijksmigranten.

Minder instroom van asielzoekers zou verlichting betekenen voor het aanmeldcentrum in Ter Apel. Maar aangezien heel Europa worstelt met een toename van asielmigratie, is instroombeperking vooral een internationaal vraagstuk dat een lange adem vraagt. Migratiedeals zoals die met Turkije of (meer omstreden) Tunesië zijn middelen waarmee met name de VVD resultaat probeert te halen. Breder gedragen zijn de onderhandelingen om tot een eensgezind EU-beleid te komen.

Linkse partijen staan pal achter het principe dat wij verantwoordelijkheid hebben om vluchtelingen op te vangen en daarom tegen quota of het sluiten van de grenzen. Wel zoeken zij naar manieren om de illegale immigratie die leidt tot levensgevaarlijke routes en uitbuiting door mensensmokkelaars te bestrijden. Gedacht wordt aan het Canadese model, waarbij ontvangende landen georganiseerd vluchtelingen uit crisisgebieden ophalen. Zo is de gevaarlijke reis naar Europa niet voorbehouden aan mensen die daar sterk en welvarend genoeg voor zijn, maar kunnen de meest kwetsbaren beschermd worden.

Ook dat is een langetermijnverhaal. Voor nu richten linkse partijen zich in hun verkiezingsprogramma’s vooral op verbetering van de opvang in Nederland. Taferelen als vorige zomer in Ter Apel moeten worden voorkomen, en aan de schrijnende omstandigheden in de noodopvanglocaties moet een einde komen. Om alle gemeenten te dwingen structurele opvanglocaties met fatsoenlijke voorzieningen te openen staan CDA, ChristenUnie en de partijen verder op links achter de spreidingswet. Rechts, en ook NSC en BBB, vinden dat je eerst de instroom moet beperken voordat je de opvang eerlijk gaat verdelen over het land.

De linkse partijen vinden daarnaast dat er meer kleinschalige voorzieningen moeten komen. Op die manier is de opvang voor gemeenten beter behapbaar en het draagvlak onder omwonenden hoger. Kleinere voorzieningen die midden in de samenleving staan helpen ook bij de integratie. Mooi idee, vindt staatssecretaris Eric van der Burg, maar de tekorten zijn zo groot dat hij voorlopig grote locaties toejuicht.

Integratie is voor politieke partijen aan alle kanten een thema. Om integratie te bevorderen wil links asielzoekers meteen bij aankomst meer mogelijkheden geven om eerder en langer aan het werk te gaan, zoals dat bij de Oekraïners is gebeurd. Ook bijvoorbeeld de VVD hamert op werk als integratiemiddel, maar dan in de vorm van startbanen voor statushouders.

Tot slot de kwestie die in Ter Apel tot de grootste problemen leidt: de overlast van asielzoekers uit veilige landen die geen kans maken op een verblijfsvergunning. Van links tot rechts zijn de politieke partijen voor een strengere aanpak van de overlast door deze groep als ze in Nederland zijn én voor het terugsturen van mensen van wie het asielverzoek is afgewezen.

Hier zit het probleem minder in de politieke wil en meer in de uitvoering. Personeelstekorten bij COA, IND en politie, beperkte juridische mogelijkheden om deze groep van de straat te houden, weigering door landen van herkomst om hun uitgeprocedeerde onderdanen terug te nemen: het is een taai probleem. En ondertussen houden andere gemeenten hun deuren dicht voor deze groep.

Het feit dat de last van de asielcrisis voor zo’n groot deel gedragen moet worden door een dorp als Ter Apel, speelt maar een kleine rol in de landelijke discussie. Een aantal linkse partijen pleit wel voor meerdere aanmeldcentra om Ter Apel te ontlasten: een streven dat meerdere kabinetten al in hun regeerakkoord hadden staan maar nooit is gerealiseerd.