Recht op abortus in de grondwet? Frankrijk deed het precies een jaar geleden

Met een speciale zitting in het paleis van Versailles legde Frankrijk op 4 maart 2024 het recht op abortus vast in de grondwet. De Franse premier Gabriel Attal zei toen Frankrijk daarmee vermijdt dat het recht op abortus is ‘overgeleverd aan de grillen van politici’.

Dat politici iets in de melk te brokkelen hebben als het om abortus gaat, is pijnlijk duidelijk in de Verenigde Staten. Daar is abortus in een aantal staten bijna verboden sinds in 2022 de beroemde uitspraak van het Hooggerechtshof Roe v. Wade werd teruggedraaid. Daarin stond dat vrouwen het recht hebben te beslissen over hun eigen lichaam.

In de Nederlandse politiek is abortus de laatste weken onderwerp van gesprek. Afgelopen maand dienden BBB en SGP een voorstel in om abortusklinieken te verplichten om de beweegredenen van patiënten te registreren. Reden daarvoor is dat de partijen zich zorgen maken over het feit dat het aantal abortussen in Nederland toeneemt. In 2021 onderging 0,9 procent van de vruchtbare vrouwen in Nederland een abortus. Dit steeg in 2023 naar 1,2 procent. Waar de toename vandaan komt is niet precies duidelijk.

In een brief aan de Tweede Kamer waarschuwt een coalitie van maatschappelijke organisaties, waaronder Rutgers en Ava, voor de gevolgen van zo’n registratie. Zij maken zich grote zorgen. Niet alleen om de motie van SGP en BBB. Ook om twee andere moties die pleiten voor onderzoek naar de reden dat het aantal abortussen toeneemt.

De maatschappelijke organisaties vrezen dat onderzoeken naar waarom vrouwen een zwangerschap afbreken drempelverhogend en stigmatiserend werken.

Zou Nederland er baat bij hebben als het recht op abortus ook hier wordt verankerd in de grondwet? „De stap die Frankrijk heeft genomen, is heel interessant”, zegt hoogleraar Brigit Toebes van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Zij is deskundige op het gebied van gezondheidsrecht in internationaal perspectief en wetenschappelijk directeur van de Aletta Jacobs School of Public Health. „Door het in de grondwet vast te leggen, bescherm je het recht tegen de waan van de dag.”

In Frankrijk is een abortus sinds 1975 legaal. Het liep daarin voor op Nederland. Hier werd het in 1984 legaal, maar staat het wel in het Wetboek van Strafrecht. Dat betekent dat het strafbaar is, tenzij wordt voldaan aan een aantal voorwaarden. Zo moet de ingreep worden uitgevoerd in een speciale kliniek of een ziekenhuis.

Het wijzigen van de grondwet is niet zomaar gedaan, legt Toebes uit. „Een grondwetswijziging moet twee keer in de Eerste en Tweede Kamer worden behandeld. Er zijn dus twee lezingen nodig voor de Grondwet kan worden gewijzigd. Vóórdat de tweede lezing plaatsvindt, moeten Tweede Kamerverkiezingen worden gehouden.” Een gewone wet aanpassen, zoals de manier waarop abortus nu is vastgelegd in Nederland, is simpeler.

Of het in Nederland uit het Wetboek van Strafrecht moet, is volgens Toebes een interessant discussiepunt. „En eentje waar vaker over is gesproken. De vraag is: wat betekent het dat het nu in het Wetboek van Strafrecht staat? Dat het daarin is opgenomen is belastend voor artsen. Dat geldt ook voor euthanasie. De strafwet ademt artsen in hun nek.”

De grondwet verwoordt de fundamentele waarden van onze maatschappij. „Dus als abortus daarin staat als recht, dan heeft dat niet alleen een juridische maar ook een sterke symbolische waarde”, zegt Toebes.

Ellie Oosterhuis, directeur van het Centrum voor Seksuele Gezondheid in Noord-Nederland (CSGNN), zou graag zien dat abortus in Nederland in de grondwet komt. „Eigenlijk om drie redenen. Ten eerste is abortus geen misdrijf. Ten tweede hoort zorg niet in het Wetboek van Strafrecht thuis. En daarnaast is het abortusrecht in Nederland nu niet goed genoeg verankerd.”

Oosterhuis vermoedt dat niet iedereen zich ervan bewust is dat het recht op abortus in Nederland geen vanzelfsprekendheid is. „En als we naar de rest van de wereld kijken zien we dat rechten kunnen worden teruggedraaid. Het is goed om ons hiervan bewust te zijn.”