Het is bijna zomertijd. En dat vindt onze biologische klok niet fijn. Hadden we altijd wintertijd – of nog beter: onze oorspronkelijke tijd – dan zou het aantal kankergevallen omlaag gaan en onze levensverwachting omhoog.
Of wintertijd onze ‘normale’ tijd is? Een moeilijke vraag, vindt geluks- en ontwikkelingspsycholoog Bertus Jeronimus van de Rijksuniversiteit Groningen. ,,Want wat is ‘normale tijd’? Maar het simpele antwoord is: ja.”
Even opletten hoor…
Want het wordt meteen ingewikkeld: eigenlijk is zelfs de wintertijd niet onze oorspronkelijke, Nederlandse tijd. Dat zit zo. In 1909 werd voor het eerst de Nederlandse tijd ingesteld en werd de klok op 19 minuten later dan de standaard tijd – Greenwichtijd (GMT), of de Coordinated Universal Time (UCT) – gezet. Tot 1940 bleef de klok op die tijd staan. Jeronimus: ,,Toen werden we ingenomen door de Duitsers, die zeiden: jullie horen nu bij de Duitse tijd. Dat is wat we nu UCT+1 noemen, de tijdzone van Midden-Europa. Om energie te besparen kwam er ook nog de zomertijd bij: UCT+2. Maar als je kijkt naar wat gezond voor ons is, dan zouden we moeten aansluiten bij wat de natuur doet en UCT moeten aanhouden. Zelfs onze wintertijd is eigenlijk een uur te laat.”
Zomertijd: meer hartinfarcten
De meeste mensen hebben een biologische klok die meer dan 24 uur nodig heeft om helemaal rond te gaan, net als een horloge dat te langzaam tikt. Ben je een avondmens dan moet je klok iedere dag een beetje bijgesteld worden. Jeronimus: ,,Daarom vinden we het ingaan van de wintertijd gemakkelijker dan de overgang naar de zomertijd: in de winter ga je een uurtje terug en wordt de nacht een uurtje langer. Je ziet nadat de zomertijd is ingegaan in maart direct meer hartinfarcten, vooral bij vrouwen. We voelen ons echt minder fit en dat komt omdat we minder gaan slapen”.
Hoe de Romeinen het deden
Onze westerse manier van omgaan met tijd is vooral een sociale, zegt Bertus Jeronimus. ,,In de tijd van de Romeinen werd gedacht: de tijd tussen zonsopgang en zonsondergang is de dag. Die duurt 12 uur, dus de nacht duurt ook 12 uur. Omdat de dag in de zomer langer werd, duurde een uur in de zomertijd gewoon langer bij de Romeinen. Hoe eenvoudig is dat? Het is nogal een contrast met hoe wij met tijd omgaan. Wij doen daar best statisch over en delen onze tijd in aan de hand van meridianen over de aarde. Dat is logisch. Maar ook een verzinsel.”
Wintertijd: levensverwachting omhoog
De meeste mensen hebben dus een langer dagritme dan 24 uur. We stellen onze biologische klok bij met ochtendlicht. Als we een gezonde tijd zouden kiezen: UCT volgens Jeronimus, dan zou de zon nóg een uur eerder opkomen dan tijdens de wintertijd en zou onze biologische klok gemakkelijker in de pas lopen met ons leven. Jeronimus: ,,Dan slapen we beter, langer en dieper, het aantal gevallen van kanker gaat omlaag en de levensverwachting gaat omhoog. Dat blijkt ook uit een grote overzichtsstudie die het RIVM in 2019 deed”.
Duizenden klokjes in ons lichaam
Roelof Hut, hoogleraar chronobiologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, onderzoekt de biologische klok en de rol daarvan in slaap. Verstoring van die biologische klok heeft allerlei gevolgen voor de gezondheid, zo legt hij uit in dit filmpje.
Alle cellen in je lichaam kunnen een biologische klok hebben, zo werd 20 jaar geleden ontdekt. Hut: ,,We hebben niet één biologische ‘klok’, maar duizenden bizar secure klokjes die worden aangestuurd door je brein: de masterklok. Je brein luistert naar de licht-donkercyclus, bepaalt hoe laat het is en geeft dat door aan alle andere ‘klokken’ in je lichaam.”
Je biologische klok staat in direct contact met het autonome zenuwstelsel dat zaken als je ademhalingsfrequentie, hartslag en hormoonniveaus bepaalt. Elk orgaan heeft zijn eigen ritme en je biologische klok zorgt ervoor dat alle organen op elkaar zijn afgestemd. Hut: ,,Met zonlicht reset je je biologische klok iedere dag. Omdat wij niet bij zonsondergang gaan slapen en onze klok nog verder vertragen met kunstlicht, wordt het steeds moeilijk om te synchroniseren”.
De oplossing? Ook volgens Hut is dat: ,,meer ochtendlicht pakken en minder avondlicht. Houd de lichten ’s avonds gedimd en zorg dat je ‘ochtends een half uurtje zon tot je neemt. Dat kan na één dag al zorgen dat je ’s avonds gemakkelijker op bed gaat”.
Kunnen we niet gewoon wennen aan altijd zomertijd?
Nee. Zou je de zomertijd als standaardtijd instellen dan zou je nog verder afdwalen van wat volgens het RIVM ‘het beste aansluit bij het natuurlijke dag- en nachtritme op aarde’. Jeronimus: ,,Het voordeel zou zijn dat je in de zomer langer buiten kunt blijven ’s avonds, maar dat betekent ook dat het warm en licht is wanneer je gaat slapen. In de wintertijd is het minder lang licht en slaapt iedereen beter”.
Energiebesparing geen argument
Het argument dat we met zomertijd energie besparen is pure fictie volgens Jeronimus. ,,Daar zie je niets van terug.” Van de negatieve gezondheidseffecten van slecht slapen door zomertijd wel. ,,Dat is echt een probleem: slecht slapen verhoogt je risico op beroertes, depressies, suikerziekte en hartproblemen. Slapen is heel belangrijk, daar denken we te weinig over na. Energiebesparing is geen argument voor zomertijd. De gezondheidsvoordelen van de wintertijd zouden zwaarder moeten wegen.”
Daar hebben we lampen voor
Jeronimus pleit ervoor ,,te stoppen met die hele gekkigheid”. ,,Lekker terug naar onze oorspronkelijke tijd, zodat iedereen zijn biologische klok goed kan bijstellen. ’s Avonds wordt het dan eerder donker, maar daar hebben we lampen voor, dus wat maakt het uit”.
