Medewerkers van PMC in beschermende kleding in de staalsmelterij. Foto: Peter Wassing
Materiaal recyclen en hergebruiken. De circulaire economie kan een fors aandeel leveren aan het oplossen van de grondstoffenschaarste. In Farmsum kan Purified Metal Company (PMC) vervuild staalschroot veilig recyclen. Mede vanwege de oplossing die PMC biedt, is er een stortverbod voor asbestschroot. ,,Maar als dat niet wordt gehandhaafd, wordt het lastig.’’
Tempo maken. De Groningse gedeputeerde IJzebrand Rijzebol noemt het verschillende keren. Het duurt te lang voordat wetgeving haar uitwerking krijgt in de praktijk.
Het moet al beginnen bij verlenen vergunning
In dit geval gaat om wettelijke regels rond de afvoer van vervuild staal. Rijzebol: ,,Het heeft tijd nodig om wetten doorgevoerd te krijgen naar de uitvoering. Het begint eigenlijk al bij het verlenen van sloopvergunningen. Daarin moet al staan dat hoe materialen moeten worden verwerkt. Als het aan mij lag, gebeurde dat gisteren. Maar in de praktijk duurt het lang. Te lang.’’
En dat geldt ook voor Purified Metal Company (PMC) in Farmsum. In september 2020 reisde koning Willem-Alexander af naar Groningen om de fabriek te openen.
Staal vervuild met asbest belandde op de stort
Het is dan ook niet zomaar een fabriek. PMC startte als een idee in de hoofden van Jan Henk Wijma, Nathalie van de Poel en Bert Bult. Wijma kwam Van der Poel en Bult tegen bij Nedstaal, waar hij na een loopbaan in de marine en industrie ging werken.
Jan Henk Wijma. Foto: Peter Wassing
Bij Nedstaal zag Wijma hoe treinschroot, vervuild met asbest, onverkoopbaar was en uiteindelijk op de stortplaats belandde. ,,Het verdween in de grond en werd overgelaten aan de zorg van latere generaties.’’ Staal kan verontreinigd raken met asbest doordat asbest is verwerkt in verbindingsstukken of pakkingen. Maar ook in kit of bitumen kan asbest voorkomen.
De manier waarop er met dit schroot werd omgesprongen, leidde tot het idee om vervuild staalschroot op een veilige manier te ontdoen van asbest of andere gevaarlijke materialen als chroom-6, cadmium of lood. Daarna zou het overgebleven staal worden omgesmolten tot stalen blokken. Blokken die opnieuw gebruikt kunnen worden.
Deze fabriek zie je nergens in de wereld
In 2014 werd PMC opgericht. Zes jaar, heel veel gesprekken en 70 miljoen euro verder arriveerde de koning aan de Oosterhornhaven om de fabriek te openen. ,,Een fabriek die uniek is in de wereld’’, zegt gedeputeerde Rijzebol.
Maar ook al is er maar een van in zijn soort, het loopt bij PMC nog niet storm met vrachtwagens die vervuild staal afleveren. Het stortverbod voor asbesthoudend staalschroot dat in juli vorig jaar inging, levert nog weinig op.
Een stortverbod? Mooi, dachten we, maar er kwam niets
Wijma: ,,We gingen in september 2020 draaien. Toen zijn we nog wel driekwart jaar bezig geweest met inregelen. Dat was in de zomer van 2021 klaar. Precies op het moment dat het stortverbod inging. Wij dachten ‘dat is mooi, kom maar op’. Maar die eerste maand, augustus 2021, kwam er niks. Helemaal niks.’’
En dat is niet omdat er geen materiaal is. Voordat PMC realiteit werd, deden Wijma, Van der Poel en Bult onderzoek. ,,We keken in onderzoeksrapporten en gingen de markt in. Het onderzoek leerde dat vroeger jaarlijks 60-80.000 ton met asbest vervuild staal werd gestort. Ons onderzoek is gecontroleerd door SGS Search en Renewi. Het afval is er. We komen het ook nu geregeld tegen in de markt. Het komt alleen niet bij ons, althans het meeste niet.’’
Aanleveren bij PMC kan volgens Wijma tegen een tarief dat concurreert met het storttarief. En toch gebeurt het weinig. Waarom niet? ,,Uiteindelijk gaat het om moeite en geld’’, denkt hij.
PMC is een 'dichte' fabriek. Er ontsnapt geen lucht. Het vervuilde schroot komt via een sluis de fabriek binnen. Foto: Peter Wassing
Verpakken en in speciale container
Wie een sloopproject heeft waarbij asbest vrijkomt, moet het verontreinigde materiaal verpakken en in een speciale container plaatsen. ,,Als bij dat project dan ook asbeststaal vrijkomt, moet daarvoor een aparte container worden geplaatst. Dat staal kan schoongemaakt worden (dan wordt het asbest verwijderd) of het kan naar PMC worden gebracht.’’
Zowel het plaatsen van extra container voor het staal als het aparte transport naar PMC in Delfzijl is extra moeite. Wijma: ,,En uiteindelijk, extra kosten. Dan is het veel makkelijker om dat asbeststaal te verstoppen in de container met het overige vrijgekomen asbestmateriaal. Of het wordt weggemengd in het normale, niet verontreinigde schroot.’’
Purfied metal blocks zoals ze PMC verlaten. Gereed voor hergebruik. Foto: Peter Wassing
Omgevingsdienst wil wel, maar kan niet
Het blijkt lastig op het stortverbod of wegmengen te controleren. De Omgevingsdiensten zijn daarvoor de aangewezen instantie. Wijma verwijt ze niks. ,,Die willen echt wel, maar ze hebben de instrumenten niet. Er wordt veel gesloopt in Nederland en dan is het lastig voor zo’n dienst om steeds op het juiste moment op de juiste plek te zijn. Er is wel een asbestvolgsysteem. Maar dat is bedoeld voor al het asbestafval. Als daarin een speciale bepaling over asbeststaal wordt opgenomen, zou controle al makkelijker zijn. Maar daar wil het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat nog geen moeite voor doen.’’
In een brief aan de directeur-generaal van het ministerie van Infrastructuur en Water gaat Van Vuuren wel in op ervaringen en knelpunten rond handhaving van het stortverbod. Zo wordt er bij sloopmeldingen weinig informatie verstrekt, ontbreekt het aan heldere registratie en ook is er weinig toezicht op de aanlevering op stortplaatsen. Het materiaal wordt verpakt in niet-transparante verpakkingen. Het zou al helpen als de verpakking doorzichtig zou zijn, blijkt uit de brief van Van Vuuren.
Hij doet in zijn schrijven diverse aanbevelingen om de knelpunten op te lossen.
De brief is medio januari naar Infrastructuur en Waterstaat gestuurd. Dat heeft nog niet gereageerd, laat een woordvoerster van Omgevingsdienst NL weten. Bij de dienst bestaat daar begrip voor. ,,We hebben het over een zeer complexe situatie. Daar komt niet meteen antwoord op’’, zegt een woordvoerster. ,,We vertrouwen erop dat het ministerie hier wel mee aan de slag gaat.’’
Naast asbestschroot is er is veel meer vervuild staal in Nederland. Bruggen, sluizen, treinen, vangrails, hoogspanningsmasten eigenlijk alle stalen constructies die lang buiten staan en onderhouden worden, kregen tot een aantal jaar geleden een beschermende coating waarin chroom6 of andere zware metalen waren verwerkt.
Dat zou bij sloop gevaar op kunnen leveren en dus zou het staalschroot in aanmerking komen voor veilige verwerking bij PMC. Het gebeurt weinig, in elk geval vanuit Nederland.
De rookgasreiniginginstallatie. Foto: Peter Wassing
Wijma: ,,We krijgen bijvoorbeeld wel materiaal uit de haven van Hamburg. Vanuit België kregen we afgedankte vrachttreinen die met asbest waren vervuild. Ik kan me niet voorstellen dat vrachttreinen in Nederland heel anders zijn.’’
Lekbrug
Het Financieele Dagblad deed een maand geleden onderzoek naar het schroot van de gesloopte Lekbrug bij Vianen. De krant ontdekte dat een deel van het met chroom-6 vervuilde schroot als schoon schroot is aangeboden bij Tata Steel. Naar voren kwam dat Rijkswaterstaat als eigenaar van de brug het schroot heeft overgedaan aan een erkende verwerker. Daarna zou de overheidsinstantie zich niet meer verantwoordelijk achten.
Het FD-artikel leidde tot Kamervragen. In een brief van 12 april reageert minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat. Volgens de bewindsman handelt Rijkswaterstaat wel degelijk zorgvuldig. Hij wijst erop dat er contracten worden gesloten met aannemers waarin aanvullende eisen staan rond een veilige verwerking.
Volgens Harbers is toegezien op naleving van de contracteisen. ‘Het chroom-6 schroot is aantoonbaar separaat overgedragen aan de aannemer. Dat bedrijf is eigenaar geworden en verantwoordelijk voor zorgvuldige verwerking’.
Merkwaardige afslagen
Wijma vindt dat Rijkswaterstaat merkwaardige afslagen neemt. ,,Bij elke sloop van een constructie moet je inventariseren wat er aan de hand is. Rijkswaterstaat doet dat, zegt vervolgens tegen de sloper: ‘Neem je maatregelen’, en is er klaar mee. Er wordt niet naar de rest van de keten gekeken.’’
Bij aanbestedingen, zegt Wijma, zou bovendien direct zichtbaar moeten worden wat de aannemer met het schroot doet. ,,Neem een brug van 5000 ton. Verwerk je dat als commercieel schroot dan is er echt een prijsverschil met verwerking bij PMC. Dat scheelt zo een paar honderd euro per ton. Dat zie je toch meteen als er wordt ingeschreven op een aanbesteding.’’
Er zijn verschillende bedrijven die in de aanbesteding wel eisen dat het schroot netjes wordt verwerkt, zegt Wijma. Prorail is er een voorbeeld van, de universiteit Delft, Shell en Schiphol ook. ,,Die willen gewoon bewijs zien dat het goed is gegaan.’’
Sloopwerkzaamheden bij de zuidelijke ringweg in Groningen. Foto: Frits Poelman
Zuidelijke ringweg
In Groningen is de zuidelijke ringweg gesloopt. Er is staal, vervuild met chroom-6, vrijgekomen. Wijma: ,,Daarvan is eerder ruim 40 ton aan ons geleverd. Dat wilde de aannemer, Combinatie Herepoort, ook. Wij hoorden dat de totale omvang van het project 250 ton is. Wij begrijpen dat Rijkswaterstaat moeilijk doet over de vergoeding daarvan aan Herepoort. In ieder geval is voor ons bij die 40 ton gebleven.’’
Een woordvoerster van Aanpak Ring Zuid herkent het verhaal van Wijma niet. ,,Al ons staal gaat naar PMC. Wij waren zelfs blij dat er een verwerker is die in de buurt zit.’’
Gedeputeerde Rijzebol (met het Rijk en stad Groningen is de provincie opdrachtgever voor de aanpak van de zuidelijke ringweg) zegt het verhaal over staalschroot niet te kennen. Hij wil tegelijkertijd niet uitsluiten dat het verhaal van Wijma klopt. ,,Ik wil het niet ontkennen, maar kan het ook niet bevestigen.’’
We moeten praktischer met de zaken omgaan
Het onderstreept nog maar eens dat regelgeving en praktijk beter op elkaar moeten aansluiten. En het duurt te lang voordat het zover is, vindt Rijzebol. ,,Als gedeputeerde wil ik groen, wil ik circulair. Maar er zijn veel nieuwe ontwikkelingen. Dat betekent weer dat er vragen zijn waarop nog geen antwoord is en dat zijn dan zaken die niet in vergunningen zijn opgenomen. Ik wil bereiken dat we daar praktischer mee omgaan.’’
Het is snelheid waar ook een bedrijf als PMC mee gebaat is. Rijzebol weet dat de schrootverwerker het lastig heeft. ,,Het kan niet dat een bedrijf als PMC omvalt. Dit bedrijf is een verrijking voor het milieu.’’
