Acht jaar klimaatwetenschap samengevat in IPCC-rapport: we doen niet genoeg. 'Maar het is nooit te laat om de scherpe randjes eraf te halen'

,,De tijdbom van het klimaat tikt’’, zo zegt secretaris-generaal Antonio Guterres van de Verenigde Naties (VN) het op maandagmiddag. ,,Maar in dit IPCC-rapport staat hoe we de bom moeten ontmantelen. Het is een survivalgids voor de mensheid.’’

Wetenschappers van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) bestuderen sinds de jaren ‘80 de klimaatverandering en haar oorzaken en gevolgen. Ze hebben daarover verschillende series rapporten gepresenteerd. Maandag verscheen de afsluitende samenvatting van serie nummer zes, die begon in 2015. Het schetst een meer dan zorgelijk beeld.

Er zit meer broeikasgas in de atmosfeer dan ooit, grotendeels veroorzaakt door mensen. De temperatuur loopt daardoor steeds verder op. Daardoor stijgen de zeespiegels, heftige regenval en droogte nemen toe en kwetsbare ecosystemen staan onder druk. Over minder dan tien jaar zal het wereldwijd waarschijnlijk 1,5 graad warmer zijn geworden dan het tussen 1850 en 1900 was.

De cruciale vraag, stelt IPCC-wetenschapper Peter Thorne, is wat er daarna gebeurt. ,,Breken we door die grens van 1,5 graad heen en gaat de opwarming steeds verder, of lukt het ons op de rem te trappen? De toekomst ligt echt in onze handen.’’

Het tij kan worden gekeerd, benadrukt het IPCC, en we hebben daarvoor alle benodigde middelen en technologie. Als we die zo snel mogelijk inzetten en onze CO-uitstoot voor 2030 ongeveer halveren, kunnen we de opwarming van de aarde een halt toeroepen.

,,Een heel belangrijke boodschap’’, vindt omgevingspsycholoog Thijs Bouman van de Rijksuniversiteit Groningen. ,,Het klimaatprobleem is nu al enorm en wordt alleen maar groter. Maar er is wel degelijk ook handelingsperspectief.’’

Bouman onderzoekt duurzaam gedrag en hoe mensen daartoe te motiveren zijn. ,,Voor de meeste mensen is dit allang een belangrijk onderwerp, maar ze vinden het vaak lastig om dit om te zetten naar actie. Ook hebben veel mensen het idee dat anderen weinig willen doen, wat veelal niet klopt. In dat opzicht is zo’n rapport denk ik waardevol. Het biedt inzicht in wat je als overheid en als burger kunt doen en hoe de bereidheid naar concrete, zichtbare actie vertaald kan worden.’’

Tijdens de jaarlijkse klimaatconferentie in november evalueren de VN hoe het ervoor staat met de actiepunten van het ‘Parijsakkoord’: de afspraak om de opwarming niet boven 1,5 graad te laten komen. Op dit moment doen regeringen daar niet genoeg voor, signaleert het IPCC; met het huidige beleid gaat het eerder richting 2 graden.

,,Persoonlijk denk ik dat we zelfs daar niet onder blijven, tenzij er een mirakel gebeurt’’, zegt RUG-hoogleraar Richard Bintanja, gespecialiseerd in klimaatverandering en milieu. ,,In theorie is het nog mogelijk, in de praktijk zullen we gemiddeld waarschijnlijk uitkomen rond de 2,5 graad.’’

Nu lijdt vooral het zuidelijk halfrond onder klimaatverandering, maar 2,5 graad gaan we in Nederland ook merken, benadrukt Bintanja. ,,Het ergste voor ons is de zeespiegelstijging, en het nare daarvan is dat het niet meteen ophoudt als de opwarming stopt; het ijlt een hele tijd na.’’ Ook zal het weer extremere uitschieters vertonen. ,,Met intense regenbuien en ‘s zomers droogte en hitte.’’ Hij maakt zich vooral zorgen over ouderen in de stad. ,,Steden zijn hitte-eilanden, met veel steen en weinig water en groen. Als het daar tijdens een hittegolf straks 50 graden wordt, gaan er echt mensen omvallen.’’

Bintanja staat vierkant achter de oproep van het IPCC om snel te handelen. ,,Het is nooit te laat om de scherpe randjes eraf te halen. Om te proberen de opwarming tóch tot die 2 graden te beperken. Het lijkt misschien niet veel minder dan 2,5, maar tienden van graden maken een wereld van verschil. Ik denk dat die urgentie goed verwoord is in het rapport. Als dit niet duidelijk is, wat dan wel?’’