Dit staat er op het spel op de 27ste VN-klimaattop: 'Ik hoop dat de ambitie niet minder wordt en het wantrouwen niet groter'

Greta gaat niet.

Maandag werd het officieel en het was wereldnieuws. De bekende klimaatactivist was vorig jaar bepaald niet onder de indruk van de VN-klimaattop in Glasgow, die ze samenvatte als ‘bla bla bla’. Maar de conferentie van dit jaar die van 6 tot en met 18 november plaatsvindt in de Egyptische kustplaats Sharm-el-Sheikh, laat Greta Thunberg (19) bij voorbaat links liggen. Ze verwacht er niks van, zegt ze, behalve greenwashing en andere praatjes voor de vaak.

Pal voor de draaiende televisiecamera’s verbranden in de zomer grote delen van de wereld, terwijl andere delen in regentijd compleet wegspoelen. De oogsten mislukken, de poolkappen smelten, dieren sterven, mensen hongeren. Zware industrie en transport blijven onverminderd schadelijke gassen uitstoten, de landbouw vergroot en intensiveert, burgers blijven consumeren wat ze maar kunnen.

En de wereldleiders? Die gaan er eens rustig over praten. Je hoeft geen Greta Thunberg te zijn om je mismoedig af te vragen hoeveel zin dat eigenlijk heeft.

,,Ik weet dat het beeld bestaat van VN-conferenties als trage, logge besprekingen waar toch nooit iets uitkomt’’, zegt Marcel Beukeboom. Hij was tot vorig jaar de Nederlandse klimaatgezant en woonde in die hoedanigheid 4 COP’s bij. Naar Egypte gaat hij ook, ditmaal in zijn rol als Nederlands vertegenwoordiger bij de VN-organisaties voor voedsel en landbouw in Rome. ,,Het is soms lastig uit te leggen waarom in gesprek blijven zo belangrijk is. Maar het ís belangrijk. Een beter middel hebben we niet.’’

Voluit heet de conferentie die zondag begint Conference of the Parties to the United Nations Framework Convention on Climate Change. Omdat dat een té volle mond is, wordt ze meestal COP genoemd; COP27 in dit geval, omdat het de 27ste keer is dat de Verenigde Naties het over klimaat hebben.

Dat speelt zich af tussen gespecialiseerde topdiplomaten - zoals de klimaatgezant - en regeringsleiders, maar het gaat verder. Beukeboom vergelijkt de COP met een ui. ,,Je hebt een binnenste kern van een klein clubje mensen dat heel direct met elkaar onderhandelt. Daaromheen overleggen een heleboel anderen over hun eigen thema’s. Daar weer buiten heb je een laag van bedrijven, wetenschap en activisten. Het voelt als een soort enorme beurs.’’

Maar het spannendste gebeurt in de kern van de ui. Uit de formele onderhandeling moet een lijst afspraken en actiepunten rollen waarmee alle deelnemende landen het eens zijn. Zo leverde de COP van 1997 het Kyotoprotocol op (met de opdracht om broeikasgasuitstoot te verminderen) en werd tijdens COP21 in 2015 het Akkoord van Parijs gesloten, met verder aangescherpte doelen voor uitstootvermindering vanaf 2020 en het expliciete streven om de opwarming onder de 2 graden te houden.

Er zijn ook jaren dat er minder lukt, weet Beukeboom als geen ander. ,,Mijn meest memorabele COP was denk ik mijn eerste: Marrakech, 2016.’’ Hij en z’n collega’s begonnen op 7 november vol goede moed en daar hadden ze alle reden toe. In oktober was het Parijsakkoord door genoeg landen ondertekend om met de verdere uitwerking aan de slag te gaan. Ongelooflijk snel, vergeleken bij het Kyotoprotocol dat pas in 2005 in werking kon treden.

,,En toen, op dag drie van de conferentie, werd bekend dat Donald Trump tot president verkozen was’’, zegt Beukeboom. Trump, die internationale klimaatakkoorden maar hinderlijk vond voor de Amerikaanse economie, die campagne gevoerd had met beloftes om de kolenindustrie een flinke impuls te geven. ,,Toen konden we eigenlijk wel inpakken. De Amerikaanse delegatie heb ik de rest van de COP niet meer gezien.’’

Een half jaar later kondigde Trump aan dat hij de VS terug zou trekken uit ‘Parijs’. Onder zijn opvolger Joe Biden is dat weliswaar teruggedraaid; toch heeft Trump ‘de wereld op achterstand gezet’, zegt Beukeboom. ,,Ineens was de hele sfeer er één van ‘och, het zal mijn tijd wel duren’.’’

Het duurde langer dan verwacht om het Parijsakkoord tot concrete spelregels uit te werken. Pas vorig jaar werd de laatste hand gelegd aan het Paris Rulebook, tijdens COP26 in Glasgow.

Al met al was dat een prima COP, oordelen zowel Marcel Beukeboom als zijn opvolger. Prins Jaime de Bourbon de Parme - sinds augustus 2021 Nederlands klimaatgezant - zou ‘Glasgow’ een 8 geven. ,,We zijn daar verder gekomen dan we verwachtten. Ten opzichte van vorig jaar hebben we eigenlijk weinig te winnen - het gaat er vooral om dat we geen terrein verliezen.’’

Daarvoor moeten de papieren spelregels in echt beleid worden omgezet. COP27, zegt Bourbon de Parme, draait voor een groot deel om implementatie. ,,Concrete dingen afspreken en elkaar laten zien wat we al hebben bereikt. Vorig jaar zijn bijvoorbeeld afspraken gemaakt om de uitstoot van methaan met 30 procent te verminderen, en we steken extra geld in het tegengaan van ontbossing.’’

Die acties komen voort uit zogenoemde pledges, legt Bourbon de Parme uit: een soort bonusafspraken die landen op de COP kunnen maken buiten de formele onderhandelingen om. ,,Pledges ga je vrijwillig aan, met coalities van gelijkgestemden. Ze kunnen niet geblokkeerd worden als, bijvoorbeeld, Saoedi-Arabië geen zin heeft - dat is het mooie ervan. Nadeel is dat ze wat vrijblijvend zijn.’’

Uitstoot verminderen om opwarming te beperken (‘mitigatie’, in vakjargon) is één ding. Het besef groeit dat we de wereld ook bestand moeten maken tegen weersextremen die al niet meer te voorkomen zijn. Wegen en huizen bouwen die niet wegspoelen, gewassen telen die tegen zout en droogte kunnen, steden vergroenen tegen hittestress - kortom: adaptatie.

Patrick Verkooijen is bijzonder hoogleraar bij de Rijksuniversiteit Groningen en staat aan het hoofd van het Global Centre on Adaptation (GCA). Hij gaat naar COP27 met een duidelijk doel voor ogen: meer financiering voor het Africa Adaptation Acceleration Program (AAAP), dat ‘zijn’ GCA heeft helpen vormgeven.

,,Afrika veroorzaakt minder dan 3 procent van de totale uitstoot van broeikasgassen wereldwijd, en wordt het hardste getroffen door de gevolgen’’, zegt Verkooijen. ,,Deze COP moet over Afrika gaan, en over adaptatie.’’

De rijkste landen van de wereld hebben beloofd vanaf 2020 ieder jaar 100 miljard dollar bijeen te brengen om de armere landen te helpen met mitigatie en adaptatie. Dat halen ze tot nu toe niet; dit jaar blijft de teller steken op 83 miljard.

Nederland verhoogt z’n bijdrage de komende jaren van 1,2 naar 1,8 miljard, zo staat in de onlangs gepubliceerde Internationale Klimaatstrategie van minister Rob Jetten. ,,Dat is uit solidariteit, maar ook in ons eigen belang’’, zegt klimaatgezant Jaime de Bourbon de Parme. Boter bij de vis is de enige manier waarop rijke voorlopers kunnen voorkomen dat arme achterblijvers afhaken. ,,Het moet eerlijker verdeeld worden’’, zegt Marcel Beukeboom. ,, Anders ontstaat in arme landen het gevoel dat zij van alles moeten, terwijl het rijke deel van de wereld z’n beloftes niet nakomt.’’

De Nijldelta is door het wetenschapperspanel IPCC aangemerkt als een van drie extreem kwetsbare hotspots. Het gebied wordt bedreigd door verzilting en verdroging, terwijl de complete landbouwsector van Egypte daar gevestigd is. Zo beschouwd is Sharm-el-Sheikh een passende plaats van handeling voor een COP waar Afrika en adaptatie centraal staan.

Maar een andere kant is er ook.

De Egyptische overheid heeft een bar slechte naam op het gebied van mensenrechten. Dissidenten wordt op allerlei manieren de mond gesnoerd, de lhbtiq+-gemeenschap is haar leven niet zeker, meerdere activisten zitten gevangen. Volgens Human Rights Watch had Egypte nooit gastland mogen worden; Amnesty International roept andere landen op om de COP als vliegwiel te gebruiken voor een stevig gesprek over de misstanden.

Frederika Meijer komt uit Veendam en woont en werkt in Caïro voor de UNFPA. Dat is de VN-organisatie die zich inzet voor reproductieve gezondheid: ,,Seksuele voorlichting, gezondheidszorg, gezinsplanning – alles wat te maken heeft met de keuze om baby’s te maken of krijgen, zeg maar.’’ Ze werkt vooral met jongeren: 62 procent van de Egyptische bevolking is jonger dan 29.

,,Vorig jaar waren zij amper met de klimaattop bezig. Nu het hier is, leeft het enorm’’, ziet Meijer. ,,We zijn al sinds maart bezig met voorbereiden en het valt me echt op hoe energiek en gedreven de jongeren zijn om zelf met verduurzaming bezig te gaan.’’

‘Haar’ jongeren voeren tijdens COP27 een toneelstuk op dat ze zelf hebben geschreven. Het gaat over een meisje dat veel te jong trouwt, een miskraam krijgt en sterft; haar geest komt op aarde terug om te vertellen wat er met haar is gebeurd.

Wat dat precies met klimaatverandering te maken heeft? ,,Alles’’, zegt Meijer. Binnen de arme gemeenschappen die het meest onder klimaatverandering lijden, worden meisjes het hardst getroffen. ,,Als je niet al je kinderen meer te eten kunt geven, wat doe je dan met je dochters? Die huwelijk je uit. We zien in arme gebieden meer kindhuwelijken in crisistijd - ongelooflijk triest. Of neem de overstromingen in Pakistan. Daar is nu veel minder toegang tot geboortezorg, anticonceptie en menstruatieproducten.’’

Er is nog maar weinig aandacht voor de impact van de klimaatcrisis op vrouwen en meisjes. Dat hoopt Meijer te veranderen in Sharm-el-Sheikh. ,,Het is zo belangrijk dat jongens en meisjes gelijk worden behandeld. Maar in crisistijd wordt gendergelijkheid nog vaak als een soort luxeprobleem gezien.’’

Een sombere constatering, als je bedenkt dat er nogal wat crises tegelijk spelen in de wereld. Oorlog, inflatie, energie- en voedseltekorten drijven de internationale spanningen hoog op. Wat doet dat met de slagingskans van een VN-top, waar alles staat of valt met consensus?

,,De oorlog maakt het niet gemakkelijk’’, zegt klimaatgezant Bourbon de Parme. Interessant genoeg verdeelt de Russische invasie de wereld op bijna dezelfde manier als de klimaatcrisis. De landen met fikse verduurzamingsambities zijn over het algemeen uitgesproken pro-Oekraïne; de landen die Rusland steunen of zich op de vlakte houden, zijn minder gemotiveerd. ,,China, India, Saoedi-Arabië - dat soort landen vertragen eigenlijk de hele wereld.’’

Bourbon de Parme vreest dat er nog wel eens een grimmige sfeer zou kunnen hangen in Sharm-el-Sheikh. ,,De polarisatie is sterker dan ooit. Ik hoop dat het wantrouwen niet groter geworden is als we straks uit elkaar gaan, en de ambitie niet kleiner.’’

Een pessimistisch mens wil hij er evenwel niet onder worden. ,,Ik denk dat het mijn taak is om altijd de kansen te blijven zien’’, zegt Bourbon de Parme. ,,We gaan de effecten van klimaatverandering merken, daar kunnen we niet meer onderuit. Maar we moeten ertegen blijven vechten, samen. Juist in oorlogstijd biedt een COP de kans om in gesprek te blijven.’’

Marcel Beukeboom heeft in zijn tijd als klimaatgezant gemerkt dat je simpelweg niet pessimistisch kúnt blijven. Eerst wel, steeds erger zelfs: ,,Dat noemen we ook wel the valley of despair’’, beschrijft hij. ,,Hoe meer je erachter komt hoe slecht het echt gaat, hoe depressiever je wordt.’’ Maar als je de bodem van de put eenmaal bereikt hebt, kun je nog maar één ding. Omhoogklauteren.

,,We lopen keihard tegen onze grenzen aan. Veel seinen staan nog op rood. En toch klamp ik me aan de lichtpuntjes vast’’, zegt Beukeboom. ,,Ik zie de grote, vaak zwijgende meerderheid steeds meer het probleem erkennen en in actie komen. Hoe traag het ook gaat: op de grote lijn, op zowat alle vlakken, marcheren we de goede kant op.’’