Nieuwe tentoonstelling 'De Herinnering aan Kamp Westerbork' moet bezoeker aan het denken zetten. 'Niet de geschiedenis is veranderd, maar wij zijn veranderd'

,,Er is zoveel over deze plek te vertellen, vanuit zoveel perspectieven. Over hoop, wanhoop en valse hoop”, zegt directeur Bertien Minco van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork tegen een volle zaal bij de opening van De Herinnering aan Kamp Westerbork.

Het herinneringscentrum wil alle betekenissen die het de afgelopen 77 jaar heeft gehad met de expositie over het voetlicht brengen: van Joods vluchtelingenkamp en later doorvoerkamp van waaruit 100.000 Joden, Sinti en Roma werden weggevoerd naar de vernietigingskampen tot woonoord Schattenberg voor Molukkers.

Al die betekenissen komen tot eind volgend jaar terug in de tentoonstelling, waarvan een deel is ingericht door steeds wisselende gastconservatoren. De eerste vier zijn Joodse overlevenden en nabestaanden van de holocaust. Er zijn voorwerpen en videobeelden te zien en er is muziek te horen die voor hen een speciale betekenis heeft.

,,Kijk die emmer”, wijst conservator Bas Kortholt van het herinneringscentrum. ,,Voor ons lijkt het een normale emmer, maar voor gastconservator Rozette Kats staat het symbool voor de emmer waar ze vijftig jaar lang alles in wegstopte en die in de jaren ’90 overliep.” Kats (1942) kon naar eigen zeggen tot die tijd niet omgaan met de oorlogsgeschiedenis.

Kortholt: ,,Na de oorlog werd vaak gezegd dat mensen die de holocaust hadden overleefd, beter konden zwijgen over wat ze hadden meegemaakt. Een ‘oorverdovend zwijgen’, is dat wel eens genoemd. In dat milieu groeiden onze gastconservatoren op.”

Door de jaren heen is de manier waarop we omgaan met de herinnering aan de oorlog erg veranderd, zegt hij. Dat wordt aan de hand van een tijdlijn in beeld gebracht in de tentoonstelling.

,,Ook de kijk op Kamp Westerbork is door de jaren heen veranderd. In de jaren ’50, ’60 werden de barakken gesloopt en verkocht aan boeren. Geen haan die ernaar kraaide. Aan monumenten was in die tijd ook veel minder behoefte. Herdenken kon ook best zonder, was geregeld de opvatting”, schetst Kortholt.

Tegenwoordig is er volgens hem, vooral bij jongeren, behoefte om het verleden meer zichtbaar te maken. ,,Toen een barak uit Veendam, die terug zou worden gebracht naar hier, in 2009 in brand werd gestoken, werd dat breed uitgemeten in de media. De geschiedenis is niet veranderd en die barak ook niet; wij zijn veranderd.”

In de tentoonstelling duiken ook allerlei vragen op, die bezoekers aan het denken kunnen zetten. ,,Mag je de verbinding leggen tussen de oorlog en de actualiteit? Het gebeurt regelmatig, rondom corona bijvoorbeeld of de vluchtelingenproblematiek, maar is het terecht? En hoe ver mag je ethisch gaan met het verbeelden van de holocaust?”

Kortholt wijst op een zwart-witvideo. ,,Bij de eerste grote herdenking in het Olympisch Stadion in Amsterdam werd de oorlog nog nagespeeld, compleet met gevangenen in concentratiekamppakken.”

,,Zo zijn er heel veel vragen, waarover je kunt discussiëren. We proberen met deze tentoonstelling een brede groep mensen aan te spreken en hen aan het denken te zetten”, legt hij uit. ,,We willen ze laten zien dat jouw waarheid over Kamp Westerbork anders kan zijn dan die van een ander, omdat je een verschillende achtergrond hebt. Als bezoekers hier weggaan en denken: het is toch complexer dan ik van tevoren dacht, denk ik dat we geen slechte tentoonstelling hebben neergezet.”