In Het Onvoorstelbare Verbeeld wordt WOII verstript. 'Heel andere manier om het verhaal over de oorlog te vertellen'

In een korte strip van zes tekeningen deed de Amerikaanse striptekenaar August M. Froehlich eind 1944 een poging om in beeld te brengen wat zich had afgespeeld in het toen al bevrijde Poolse concentratiekamp Majdanek. Onderzoeker Kees Ribbens van het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust-, en Genocidestudies stuitte ruim twee jaar geleden op de in vergetelheid geraakte strip, met de titel Nazi Death Parade.

Conservator Bas Kortholt van Herinneringscentrum Kamp Westerbork noemt de vondst van Ribbens „het startpunt” van Het Onvoorstelbare Verbeeld. „Kees vroeg mij of we in Westerbork niet iets met die strip over Majdanek konden doen. Ik dacht: als we dat in Westerbork doen, is het interessant om iets óver Westerbork te doen. Het idee omstond ook om samen te werken met andere herinneringscentra.”

Het leidde tot een tentoonstelling in samenwerking met Kazerne Dossin in België en KZ-Gedenkstätte Neuengamme in Duitsland. Vrijdag is de opening in het Herinneringscentrum bij Hooghalen, waar Het Onvoorstelbare Verbeeld tot 1 september te zien is. Daarna reist de expositie door naar de herinneringscentra in België en Duitsland.

„België is natuurlijk het stripland bij uitstek en ik wist dat ze in Neuengamme ook veel met beeld en tekeningen werken”, verklaart Kortholt. „Het is interessant om te zien hoe ze in verschillende landen met zoiets omgaan.” De kunstenaars wonen ook in die drie landen. „Dit project gaat over wat er in de oorlog is gebeurd, maar ook over de herinneringscultuur, die in de verschillende landen zit en ook in de tekenaars zelf. Zo heeft dit project verschillende lagen.”

De kunstenaars kregen geen concrete opdracht. „Binnen het kader van de Tweede Wereldoorlog konden ze zelf een onderwerp kiezen dat dichtbij hen ligt. Tekenaar Melanie Kranenburg woont bijvoorbeeld in Putten en heeft haar woonplaats als onderwerp gekozen. De Duitse bezetters brandden in 1944 het halve dorp plat en namen alle mannen gevangen, Meer dan 500 van hen kwamen niet terug. De van oorsprong Duitse tekenaar Tobi Dahmen wilde graag met een overlevende werken. Zijn strip gaat over Simon Gronowski, inmiddels over de 90 jaar oud, die hij ook heeft bezocht in Duitsland.”

Gronowski werd als kind vanuit de Dossinkazerne gedeporteerd. Hij overleefde de oorlog, doordat zijn moeder hem uit de treinwagon duwde. Zij en zijn zus, die klassieke piano speelde, kwamen om in kampen. Toen zijn vader dat gewaar werd, stierf die aan een gebroken hart. Ter nagedachtenis aan zijn zus leerde Gronowski piano spelen en hij geeft nog steeds concerten. Ook is er een strip over een jongetje dat uit Westerbork werd gehaald door een tante die kon aantonen dat hij niet Joods was.

„Sommige kunstenaars kozen ervoor om te tekenen over Westerbork, andere juist over Dossin, Neuengamme of een ander onderwerp. Zo ontstond een mooie verdeling. De tentoonstelling gaat trouwens niet alleen over de gekozen onderwerpen, maar ook over de kunstenaars zelf en hun proces om het werk te maken. We laten ook materialen zien waarmee ze gewerkt hebben”, zegt Kortholt. „Melanie, die de strip maakte over Putten, wist niet zoveel van wat daar gebeurd was in de oorlog. Voor haar, als twintiger, was het maken van dit werk ook een soort ontdekkingsreis.”

In de tentoonstelling zijn behalve de tien stripverhalen ook bijpassende historische spullen te zien en audiofragmenten te beluisteren. Kortholt: „Dit is weer een heel andere manier om het verhaal over de oorlog te vertellen. Hier bereiken we misschien ook weer andere mensen mee.”

Het project belicht allerlei, vaak minder bekende persoonlijke verhalen. „Zo laten we zien dat er meer is dan Anne Frank, van wie vrijwel iedereen het verhaal kent. Er zit een verhaal in over de vervolging en deportatie van homoseksuelen. Dat gebeurde in Neuengamme en is hier minder bekend. De hoofdpersoon is drie keer veroordeeld omdat hij homoseksueel was. Zo’n verhaal grijpt je naar de keel, net als dat Simon Gronowski nog steeds pianospeelt.”