Ed van Tellingen bij de Heerengracht. Foto: Wilbert Bijzitter
Als een terriër vecht Ed van Tellingen (74) in de jaren 70 tegen het onzalige plan om de kenmerkende grachten van Meppel te dempen. Bijna 50 jaar na dato komt hij als gelouterd journalist met een boek over die woelige periode: ‘het Wonder van Meppel’.
De aanbollende wind trekt een rimpeling over het water van de Heerengracht in Meppel. Ed van Tellingen leunt tegen de katrol van de historische dektjalk Eben Haezer. Boven hem een typisch Nederlandse lucht, met dikke schapenwolken die zacht overdrijven. Dit is Meppel op z’n mooist. Dit is het Meppel waarvoor Van Tellingen in de jaren 70 de barricaden beklom.
„Hoe is het toch mogelijk”, zegt Van Tellingen hardop, „dat het gemeentebestuur dit om zeep wilde helpen.” Hij schiet in de lach. „Ik voel nog steeds dezelfde woede als toen.”
Fijnmazige smoel
Het water is onlosmakelijk verbonden met het verleden van de stad. Namen als de Heerengracht, Keizergracht, Gasgracht, Prinsengracht, Grote Oever en Kleine Oever herinneren aan de waterrijke geschiedenis. Samen met de pleinen geven de grachten Meppel een fijnmazige smoel. Dat het water onbekommerd door de grachten stroomt lijkt de normaalste zaak van de wereld.
Maar veel had het niet gescheeld of Meppel zou zijn verworden tot een betonnen, zielloze stad. „Zeker een van de lelijkste steden van Nederland”, zegt Van Tellingen.
We schrijven de jaren 70. Steden staan in de steigers, het zijn de jaren van de stadsvernieuwing. Vooroorlogse krotten worden met de grond gelijkgemaakt, in de vaart der volkeren bereiden binnensteden zich voor op de toekomst. Voor de auto moeten parkeerplaatsen komen, het liefst recht voor de winkeldeur.
‘Henkie Beton’
Tegen die achtergrond bedenkt het gemeentebestuur van Meppel in 1971 het plan om het karakteristieke Bleekerseiland, omzoomd door prachtige bomen, dicht te gooien ten faveure van honderden parkeerplaatsen. Dit onheil wordt ternauwernood afgewend, vooral dankzij de provincie Drenthe die vindt dat Meppel wel iets zuiniger om mag springen met het water. Maar het zijn de voortekenen van een groter plan om alle resterende grachten te dempen.
Burgemeester Henk Eijsink – Henkie Beton – is in 1971 woedend na de afwijzing van de provincie. 5 jaar later komt hij met de zogeheten knelpuntennota, in de volksmond ‘de dempingsnota’, om alle waterlopen dicht te gooien voor parkeerplaatsen en wegen. Winkeliers zien allemaal voordelen, in de gemeenteraad klinken amper wanklanken.
Dwarsdenker Van Tellingen
Het is te danken aan een handjevol dwarsdenkers, onder wie de dan 25-jarige Ed van Tellingen, dat een protestbeweging op gang komt. Zij zien een rampscenario zich voltrekken als het dempingsplan daadwerkelijk ten uitvoer komt.
Van Tellingen is in 1976 student geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij woont op dat moment weer bij zijn ouders in Meppel. Het gaat niet goed met hem. Onder de vleugels van zijn ouders probeert hij het hoofd te bieden aan de angsten die rondspoken in zijn bovenkamer.
Als Van Tellingen lucht krijgt van het onzalige plan, klimt hij in de pen. Hij schrijft een gepeperd stuk, waarin hij het gemeentebestuur ervan langs geeft. Zijn slotregel luidt: ‘Stop dit college van B en W, stop dit college van Bulldozer en Watergruwel’. Zijn brief wordt integraal afgedrukt in de Meppeler Courant.
„Als ik mijn ingezonden brief van toen nu teruglees, dan denk ik: jezus, wat een theatraal en bombastisch stuk”, zegt Van Tellingen nu. „Maar het verwoordt wel mijn woede.”
Een jonge Ed van Tellingen overhandigt de Zweedse ambassadeur een affiche van De Grachtwacht. Foto: Fotoarchief Stichting Oud Meppel
'Mijn redding geweest’
Het is het begin van een bewogen geschiedenis, die het slaperige Meppel op z’n grondvesten doet schudden. „En eigenlijk is die kwestie ook een beetje mijn redding geweest”, zegt Van Tellingen.
„Ik was, terugkijkend, best behoorlijk ziek in mijn hoofd. Ik leefde met grote angsten. Ik was als de dood dat ik heel ziek zou worden. Erover praten wilde ik niet, doodsbenauwd dat ik dan naar het ziekenhuis zou moeten. Bovendien was mijn geld bijna op en ik had op dat moment geen idee wat ik met mijn geschiedenisstudie aan moest.”
Dankzij de grachtenkwestie ontdekt hij zijn grote talent: onderzoeken, uitpluizen en schrijven. Hij bloeit op en ontwikkelt zich tot een vurig debater, begiftigd met een scherpe tong en een vileine pen. Een drammer op links, die protesteert met sterk onderbouwde redevoeringen.
Samen met de robuuste actievoerder Wim Drost en Lijbert Brussaard trekt Van Tellingen ten strijde. In 1976 ziet de actiegroep De Grachtwacht het levenslicht, die later de politiek ingaat als De Stadswacht – tegenwoordig Sterk Meppel.
Zijn jaren als waakhond van de samenleving vormen voor Van Tellingen de opmaat naar zijn latere carrière als journalist, waarin hij bekendheid verwerft als verslaggever van Dagblad van het Noorden. Hij verslaat grote zaken, zoals de nooit opgeloste verdwijning van Willeke Dost uit Koekange. Van Tellingen overwint de demonen in zijn hoofd en leert er op een goede manier mee te leven.
Angsten maar onverschrokken
In zekere zin slaat de titel van zijn boek ook op zichzelf: het Wonder van Meppel. „De titel van het boek gaat niet over mij, dat moet ik er wel bij zeggen, maar ja, het klopt dat die jaren van grote invloed op mij zijn geweest”, vertelt Van Tellingen. „Ik hoorde 6 jaar geleden het verhaal dat mijn moeder in die tijd op een avond naar Wim Drost is geweest. Ze bedankte Wim dat hij mij toentertijd had teruggebracht in de maatschappij.” Even is hij stil. „Dat ontroerde me wel even toen ik dat hoorde.”
De angsten die hem teisteren, staan in schril contrast met de onverschrokken brutaliteit waarmee Van Tellingen op onverwachte momenten opduikt.
Iconisch is een foto van de jonge en zwartbebaarde Van Tellingen, die in september 1976 een affiche overhandigt aan de Zweedse ambassadeur. Die is op dat moment in Meppel vanwege een Zweedse tentoonstelling in de Markthallen. Recht voor de ogen van burgemeester Henk Eijsink praat Van Tellingen de ambassadeur fijntjes bij dat het college de grachten wil dempen. Ofwel, „to fill up the canals”.
De stoomsleepboot van Binkey Kok passeert de Tipbrug in Meppel tijdens de demonstratie van De Grachtwacht op zaterdag 11 september 1976. Foto: Jan Jonker
'Erop of eronder’
De herinneringen aan de grachtenkwestie van Meppel lopen als dunne touwtjes door zijn leven: als actievoerder, inwoner, journalist en tegenwoordig chroniqueur. In zijn boek komen al die draadjes samen. Het viel hem op dat in geen enkel naslagwerk over Meppel wordt stilgestaan bij de grachtenstrijd. „Terwijl het voortbestaan van Meppel aan een dun draadje hing. Het was erop of eronder”, zegt Van Tellingen.
Het Wonder van Meppel is een pil van 300 bladzijden geworden. Van Tellingen zet de grachtenkwestie in een historische context door de geschiedenis van het water in Meppel uit te pluizen, onder meer over de omlegging van de Hoogeveense Vaart.
Een volledig hoofdstuk („dat leest als een thriller”) wijdt hij aan de strijd in de jaren 90 om het behoud van de monumentale ophaalbruggen, zoals de Tipbrug en de Sluisbrug. „Het schrijven was een monnikenwerk, ook doordat ik des Eds allerlei zijpaden bewandel."
Hij schudt zijn hoofd, lacht om zichzelf. „Ik kan eindeloos zijwegen bewandelen. Ik ben, denk ik, ook geen makkelijk iemand om te interviewen, omdat ik alle kanten opga. Maar gelukkig had ik fantastische meelezers, onder wie mijn vrouw, die me toch bij de rode draad hielden. Ook heb ik veel te danken aan projectleider Wim van der Wijk en Erfgoed uitgevers. Zonder hen zou het boek niet zijn wat het nu is."
Eijsink weggepromoveerd
In de strijd om grachtenbehoud vindt Van Tellingen eind jaren 70 de Meppeler Courant aan zijn zijde. Courantier John Boom geeft verslaggever Ton Henzen carte blanche om zich volledig op de streken van De Grachtwacht te storten. Nooit hoeft De Grachtwacht een cent af te rekenen voor alle advertenties in ’t Olde Wief. Ook de provincie Drenthe is op de hand van Van Tellingen en kornuiten.
Gedeputeerde Staten heeft wel oog voor de stedenbouwkundige schoonheid van Meppel. Tussen de gemeente en de provincie is het die jaren bestuurlijk gezien ‘bloed aan de paal’. „De provincie heeft Meppel tegen zichzelf in bescherming genomen”, zegt Van Tellingen. Op de achtergrond krijgt commissaris van de Koningin Tineke Schilthuis het voor elkaar dat burgemeester Henkie Beton wordt weggepromoveerd naar Zeist. Zijn taken worden overgenomen door Dick van den Noort.
‘Altijd al willen schrijven’
De nuchtere pragmaticus Van den Noort pakt aan en hoe. Binnen een mum van tijd draait hij alle dempingsplannen terug. Hij zorgt ervoor dat de gemeenteraad voor het eerst publiekelijk de grachten omarmt. Onder zijn aanvoering vaart de zilvervloot van de provincie binnen. Een slordige 80 miljoen gulden wordt vrijgemaakt om de grachten aan te pakken en open te houden. Een grote stadsvernieuwing start in Meppel. Dat was toen.
Nu loopt Van Tellingen, grijs om de slapen, op een zonovergoten ochtend langs de Heerengracht. Over een tijdje komt de stoomboot van Sinterklaas over ditzelfde water binnenvaren. Wie weet hoe Meppel er had uitgezien als enkele non-conformisten niet in het verweer waren gekomen. Van Tellingen schiet in de lach. „De lelijkste stad van Drenthe sowieso. Maar het is allemaal goed gekomen”, zegt hij.
Het mirakel van Meppel. „Ik vind de grachtenkwestie, een vergeten hoofdstuk, echt een boek waard. Dit is het boek dat ik altijd al heb willen schrijven.”
Ed van Tellingen bij een van de Meppeler grachten die mede dankzij hem niet zijn gedempt. Foto: Wilbert Bijzitter
Boekpresentatie
Het boek het Wonder van Meppel wordt vrijdagmiddag 10 oktober gepresenteerd in cultureel centrum De Plataan in Meppel en is daarna verkrijgbaar in de webshop van Erfgoed uitgevers en via boekhandels in Nederland en Vlaanderen, waaronder boekhandel Riemer Barth in Meppel.
De cover van 'het Wonder van Meppel'. Illustratie: Erfgoed uitgevers
Titel het Wonder van Meppel Auteur Ed van Tellingen Uitgeverij Erfgoed uitgevers Prijs 25 euro (296 blz.)
