In Wildlands vragen ze zich af: wanneer komt nou die neushoornbaby? 'Misschien moet Guz nog langer oefenen'

Nee, het zijn geen bavianen die er maar op los fokken. Integendeel. De neushoorns in Emmen hebben de afgelopen twintig jaar voor geen enkele nakomeling gezorgd. Om uit te sluiten dat er lichamelijk iets aan schort, heeft het park een team van GEOLifes aan laten rukken voor een vruchtbaarheidsonderzoek. De conclusie: op het eerste gezicht is alles in orde.

De beoogde neushoornmoeder, Zahra (11), en de stier van de kudde, Guz (12), zijn beide onder narcose gebracht om te bekijken hoe het ervoor staat met hun voortplantingsstelsel. Van Zahra zijn de baarmoeder en eierstokken in kaart gebracht en van Guz is sperma afgenomen. Volgens het team zijn er geen afwijkingen gevonden, heeft de bul mooi, beweeglijk sperma en is er zeker nog hoop dat zij voor een nakomeling kunnen zorgen.

De magere, of beter gezegd ontbrekende, oogst bij de Emmer neushoorns speelt inmiddels zo’n twintig jaar. In 2012 werd neushoornvrouwtje Zahra, toen 3 jaar, vanuit Beekse Bergen naar Dierenpark Emmen gehaald. Zij moest zorgen voor het eerste nageslacht sinds tien jaar. Want wat zou het mooi zijn om het nieuwe Wildlands in 2016 te kunnen openen met jong leven op de savanne, zo was het idee.

Dat mislukte. Het mannetje van de kudde, Kusini, zette bij de eerste kennismaking een wilde achtervolging in. Zahra was hem te snel af, maar moest de woeste ontmoeting bekopen met lichte verwondingen. Na een pauze van een paar maanden, waarin het beoogde stel gescheiden leefde, werd een nieuwe poging ondernomen. Een test had ondertussen uitgewezen dat Zahra al wel vruchtbaar was. Haar ontlasting was hiervoor onderzocht in een Zwitsers laboratorium.

 

Ook de hernieuwde kennismaking liep op niets uit. In de periode daarna bleef Kusini veel te wild omgaan met zijn gedroomde liefdespartner. Toen hij haar op een gegeven moment op de horens nam en tegen de wand van de savanne smeet, was de maat vol. Kusini moest weg. Met zijn vertrek, naar Noord-Italië, was de hoop op neushoornbaby’tjes voorlopig vervlogen.

Die vlamde weer op na de opening van Wildlands, met de komst van een nieuwe neushoornman eind 2016. Guz, een toen 7-jarige kerel uit het Franse Lille. Bijna vijf jaar later is er van beginnend neushoornleven in Emmen echter geen sprake. Bij het park hebben ze geen idee waarom.

,,Er zijn absoluut dekkingen geweest’’, zegt Job Stumpel, dierenarts bij Wildlands. ,,En Guz’ sperma is goed. Alles zwemt keurig en het komt eruit als je hem bij een onderzoek stimuleert. Dus we weten niet zo goed wat het probleem is. Misschien doet hij iets niet helemaal goed bij de dekking en wacht hij bijvoorbeeld niet tot het hoogtepunt. Misschien moet hij nog langer oefenen.’’

De tijd begint volgens de dierenarts wel enigszins te dringen voor de 11-jarige Zahra. ,,Als het te lang duurt, wordt een vrouwtje onvruchtbaar. Dan krijgt ze baarmoederproblemen, zoals cystes. Dus het moet wel een keer gebeuren de komende jaren. We willen echt heel graag jonge neushoorns. Het is belangrijk voor de soort.’’

Het liefst probeert Wildlands het volgens Stumpel met een ander mannetje. Een vent die al heeft bewezen dat hij voor nageslacht kan zorgen en geen verwanten heeft in de Emmer groep. ,,Maar zo’n neushoorn is op dit moment niet beschikbaar.’’

In het oude dierenpark zag eind vorige eeuw wél een aantal neushoorns het levenslicht. Volgens Jan Oosting, zoon van oprichter Willem Oosting en broer van voormalig directrice Aleid Rensen, steekt de fok nauw. ,,Er moeten sowieso twee geslachtsrijpe vrouwtjes in de kudde zijn. Dat weet ik van het toenmalige hoofd dierverzorging. Er moet jaloezie ontstaan. Het ene vrouwtje jaagt het andere weg en is dan pas bereid om gedekt te worden.’’ Eén vrouwtje in de geslachtsrijpe leeftijd is volgens hem dus niet genoeg. ,,Heel belangrijk is ook dat de vrouwen lief voor elkaar zijn en dat ze al een poosje aan elkaar gewend zijn. Anders kunnen ze elkaar akelig verwonden.’’

Tot slot heeft hij nog een opmerkelijke tip, ook gehoord van het ex-hoofd dierverzorging: leg poep van een vreemde neushoorn in het verblijf. ,,Dat schijnt te kunnen helpen, al werkte het in het voormalige dierenpark in Emmen niet. Daar is poep van een neushoorn uit Amersfoort neergelegd. Maar er zijn dus voorbeelden, onder meer in Engeland, waar het wel succesvol was. Door de drollen van een vreemde krijgt de man territoriale driften. Het kan agressie opwekken en de hormoonspiegel gaat meteen omhoog. De kans op dekking is dan groter.’’

Hij maakt de vergelijking met een groep wisenten in het Poolse Nationaal Park Bialowieza. De groep plantte zich maar slecht voort. ,,Een oude rot in het vak, een jachtopziener, zei toen: de wolven ontbreken. Er werden wolven geïntroduceerd, de stieren gingen hun kudde bewaken, stonden hun mannetje én gingen zich voortplanten.’’

Aan de aanwezigheid van de twee vruchtbare vrouwtjes wordt in Wildlands voldaan: naast Zahra is ook Elena (6) inmiddels geslachtsrijp. Ook zij is meermalen door Guz gedekt. De tip van de poep is bij Wildlands bekend, maar biedt in dit geval geen soelaas. Dierenarts Stumpel: ,,Dat is alleen zinvol als er een libidoprobleem speelt. En dat is hier niet het geval.’’

De witte neushoorn, ook wel breedlipneushoorn genoemd, komt voor in onder meer Zuid-Afrika, Mozambique, Zambia en Kenia. De soort, die een draagtijd van zestien maanden heeft, geldt als kwetsbaar. Hun natuurlijke leefgebied verdwijnt door onder meer overbevolking. Ook stropers vormen een bedreiging. Europese dierentuinen werken met een fokprogramma, een zogeheten managementprogramma, om een bijdrage te leveren aan de instandhouding van de soort en te zorgen voor een gezonde populatie.

Dat gaat de afgelopen jaren beter dan voorheen. ,,Zo’n vijftien jaar geleden werden er maar vier tot vijf neushoorns per jaar geboren in de Europese dierentuinen. Nu ongeveer vijftien’’, zegt Lars Versteege van Beekse Bergen, coördinator van het Europese fokprogramma van de witte neushoorn. ,,We plaatsen jonge vrouwtjes tegenwoordig sneller in een andere groep, weg bij de moeder; al vanaf dat ze een jaar of drie zijn. Dat is ook de leeftijd dat ze vruchtbaar beginnen te worden. Ook dieren die niet op hun gemak zijn in een groep, halen we er sneller uit.’’

Mannetjes die over zijn omdat er in een groep maar één bul hoort, worden in een aparte groep geplaatst. ,,Zo zijn we flexibel en kunnen we makkelijk switchen.’’

Als de zo gewenste nakomelingen uitblijven in een dierenpark, kan dat tal van oorzaken hebben. ,,Het kan zijn dat dat de vrouw geen goeie cyclus heeft of de man geen goed sperma. We hebben ook een keer meegemaakt, in Zweden, dat een vrouwtje te hoog was en het mannetje er niet goed bij kon komen. Maar meestal is het advies: geef ze de tijd. Kijk of er goede dekkingen zijn. Het mannetje in Emmen is vrij jong en heeft nog niet veel ervaring. Daar kan het best aan liggen. Oefening baart kunst. Je kunt het ze ook leren, al is dat wel lastig. Er zijn wel eens verzorgers geweest die ernaast gingen staan om te helpen.’’