Dick Gaarlandt tijdens zijn burgemeesterschap in Emmen (1946-1964) Foto: gemeentearchief Emmen
In de serie ‘Deze week in...’ blikken we terug op historistische momenten of personen in Drenthe. Deze keer de bestuurder van rake woorden, korte klappen en duidelijke daden: Dick Gaarlandt.
Dick Gaarlandt was burgemeesterszoon, advocaat, burgervader van Gasselte en Emmen, opstandeling tegen de Duitse bezetter, opbouwer van Emmen, eigengereid commissaris van de Koningin van Drenthe, voorman van de ANWB, vader van topzwemster en paralympisch pionier Elka en naamgever van de openbare basisschool in Nijeveen.
Met deze verre van complete opsomming is het een wonder dat er over de beste man, deze week in 1909 geboren, nog geen biografie is geschreven. De knipselmappen in de archieven blijken een schatkist van jewelste.
Wachten op Gasselte
De twintiger Gaarlandt wilde zo snel mogelijk burgemeester worden. Dat ambt was in de jaren ‘30 van de vorige eeuw alleen maar weggelegd voor 25-plussers en dan moest hij ook nog eens drie jaar langer wachten totdat er een gemeente toehapte: Gasselte in 1938.
Aan de vooravond van de oorlog. De bezetting tekende Gaarlandt voor de rest van zijn leven. Ook letterlijk.
Het bombardement van Deventer in 1944 koste hem bijna zijn leven, maar het bleef bij zijn rechteroog. Het leverde hem voorgoed de eerste indruk op van de bestuurder mét ooglap.
Dapper tegen bezetter
Maar hem voor het lapje houden is niemand gelukt. Zelfs in de donkerste dagen niet. Als Drents burgemeester had hij de moed om tijdens de Duitse bezetting de gedwongen arbeitseinsatz, verplichte tewerkstelling van jonge Nederlandse mannen, te frustreren.
Daardoor leert Gaarlandt de bittere smaak van opsluiting kennen, en is hij na de oorlog vastbesloten om de vrijheid met twee handen vast te grijpen.
Stad worden, dorp blijven
Zijn ontembare werkdrift en zijn drang naar vooruitgang vielen in goede aarde op zijn nieuwe werkplek Emmen. Waar in de rest van het land de wederopbouw aanvatte, startte het dorp in Zuidoost-Drenthe aan een spectaculaire op- en uitbouw.
Het ‘wonder van Emmen’ voltrekt onder zijn hoede. Hij weet, samen met onder andere wethouder Roelof Zegering Hadders, de juiste Haagse potjes en personen aan te spreken en haalt grote werkgevers, met werk voor veel Emmenaren, naar de regio.
Starthandeling bouw wijk Angelslo in 1961 door burgemeester Gaarlandt. Foto: Henny Kroon
Hoewel de bestuurders gas geven richting explosieve groei, merkt Gaarlandt dat de voormalig veenarbeiders uit de venen rondom ‘de nieuwe stad’ en de middenstanders die vaart der volkeren wel moeten kunnen blijven bijbenen. Hij tekent voor de gevleugelde uitspraak die ook anno 2022 nooit ver weg is: ,,Laat Emmen een stad worden, maar een dorp blijven’’.
Commissaris zonder horloge
Na Emmen volgt het commissarisschap der Koningin in de provincie Drenthe. Even rustiger aan denkt zijn omgeving, maar daar merken ze op het provinciehuis weinig van. Hoewel zijn nachtrust hem lief is en Gaarlandt nooit voor half 10 ten burele verschijnt, lijkt hij geen tijd te willen verliezen.
Afscheidsinterview met Gaarlandt in 1974. Foto: Drents Archief
Zijn telefoontjes zijn vaak kort en krachtig: ‘Kom, nu’ of nog korter: ‘bon’. Hij draagt bewust geen horloge, zodat hij als een gespreksgenoot te lang van stof is hij altijd kan vragen wat de tijd is.
Geen woordenkraam
Ad Oele, Drents commissaris, memoreert het na het overlijden van Gaarlandt in 1985 in de krant: ,,Hij kon goed luisteren, maar hield niet van een woordenkraam. Als anderen niet ter zake kwamen dan deed hij het wel.’’
Terwijl het hele ambtenarencorps zich verheugt op de verhuizing naar een nieuw luxer provinciehuis, blijkt Gaarlandt een kritische opposant. Meestal krijgt hij zijn zin, nu moet hij morrend mee. Maar zij zijn oude meubilair pakt niemand hem af. Zijn werkkamer wordt intern spottend ‘Waterlooplein’ genoemd.
Ivo en Mariëtte op audiëntie
Ivo Opstelten is een bewonderaar. Die is in de kost bij dominee Faber in Emmen tijdens het burgemeesterschap van de, in zijn ogen, doortastende en zakelijke Gaarlandt.
In zijn biografie (Ron Meerhof, 2019) blikt Opstelten terug op zijn eerste sollicitatie voor een burgemeesterspost in 1972. De eind-twintiger lijkt geen schijn van kans te maken, maar Gaarlandt ziet hem wel zitten. Mits ook mevrouw Opstelten, Mariëtte, door de ballotage komt.
Als die de sigaret van de commissaris vakkundig aanlicht en zelf ook blijkt te roken, en bovendien de koffie uit het Drents koffiekannetje vlekkeloos inschenkt, is het nieuwe burgemeestersstel van Dalen een feit.
Biograaf gevonden?
Net als Opstelten spreekt ook de huidige burgemeester van Emmen vol eerbied over zijn vroege voorganger. Net als Gaarlandt begon Eric van Oosterhout zijn carrière in Aa en Hunze, waar Gasselte nu onder valt. En die biografie? Dat lijkt Van Oosterhout wel een leuke klus.
