Elka Gaarlandt (in rolstoel) met Erica Terpstra na de Olympische Spelen van 1964 in Tokio. Foto: ANP A V.D. HEUVEL
Zwemster Elka Gaarlandt uit Emmen kwam in 1964 met Olympisch goud naar huis. Ze was het eerste boegbeeld voor gehandicaptensport in ons land. En de eerste persoon in een rolstoel die Erica Terpstra ooit zag.
Emmen, woensdagavond 18 november 1964. Het is druk voor de woning van commissaris van de Koningin Dick Gaarlandt. De plaatselijke muziekkorpsen Euterpe en Laus Deo zijn ook aanwezig in de Stationsstraat en spelen opzwepende feestmuziek.
Emmen is trots op Elka Gaarlandt, de 24-jarige dochter van de commissaris en de voormalige burgemeester van Emmen. Ze is net teruggekeerd van een zegetocht in Japan. Bij de Olympische Spelen voor gehandicapten in Tokio zwom de Emmense drie medailles bij elkaar: goud, zilver en brons.
Niet alleen Emmen is onder de indruk van de prestaties van Elka Gaarlandt. Twee maanden later, bij de verkiezing van de Nederlandse sportvrouw van het jaar, behaalt de Emmense de tweede prijs. Ze hoeft alleen kunstrijdster Sjoukje Dijkstra voor zich te dulden. Maar ja, die is dan ook olympisch-, wereld- én Europees kampioen.
Zwemster Ada Kok, die met twee zilveren medailles uit Tokio was teruggekomen, houdt Gaarlandt bij de verkiezing achter zich. Bij de mannen gaat olympisch judokampioen Anton Geesink er met de hoofdprijs vandoor.
,,Elka Gaarlandt was echt een boegbeeld voor de gehandicaptensport’’, zegt Erica Terpstra. De inmiddels 75 jaar oude oud-politica leerde haar kennen toen ze in 1960 allebei als zwemster naar de Olympische Spelen in Rome mochten.
De eerste ontmoeting staat de Scheveningse nog helder voor de geest. ,,Ik had nog nooit iemand in een rolstoel gezien! In die tijd groeiden veel mensen met een handicap ver weg van de samenleving op. Ze woonden in instituten, je zag ze gewoon niet. Toen we aan de praat raakten, was binnen de kortste keren die hele rolstoel weg. Dat was zo mooi, man. Toen was ze gewoon een topsporter, net als ik.’’
Elka Gaarlandt werd geboren in Gasselternijveen. Toen ze drie jaar oud was, werd haar vader – die burgemeester was van Gasselte – door de Duitse bezetter opgepakt. Samen met haar moeder ging Elka Gaarlandt naar Deventer, de plaats waar ook haar opa en oma woonden.
Daar trof haar het noodlot. Bij pogingen van de Engelsen om de Deventer IJsselbruggen te bombarderen, werd ook het huis getroffen waar het gezin Gaarlandt verbleef. Elka liep een dwarslaesie op. Haar vader, die weer bij zijn gezin was, kreeg scherven in zijn gezicht en droeg de rest van zijn leven een lapje voor een van zijn ogen.
Twee jaar lang lag Elka Gaarlandt in het ziekenhuis van Deventer. In 1946 bracht een oom haar naar Emmen, waar haar vader burgemeester was geworden. Eind jaren vijftig kwam de Emmense in een militair hospitaal in Doorn in aanraking met gehandicaptensport.
Ze raakte enthousiast en deed mee aan de zwemwedstrijden bij de Stoke Mandeville Games in het Engelse Stoke Mandeville en de Olympische Spelen voor gehandicapten in Rome. Haar topjaar werd 1964, met drie Olympische medailles in Tokio. Met dank aan de Emmer badmeester Geert Schut, benadrukte ze meermaals na afloop.
Schut was de trainer van Gaarlandt voor de zo succesvolle Olympische Spelen. Doordat Emmen in mei 1964 een gloednieuw zwembad met overdekt en verwarmd instructiebad had gekregen, kon daar tot vlak voor vertrek naar Tokio worden getraind.
Het had trouwens weinig gescheeld of Gaarlandt was bij haar gouden race in Tokio te laat verschenen. De huldiging voor een eerder onderdeel nam zoveel tijd in beslag, dat de bus met zwemmers voor de volgende race al was vertrokken naar het zwemstadion.
,,Al mijn illusies zag ik plotseling in rook opgaan’’, zo blikte ze na thuiskomst terug. ,,Het programma werd op de minuut nauwkeurig afgewerkt en te laat arriveren zou fataal zijn. Was ik helemaal naar Tokio afgereisd om daar de bus te missen?’’ Een bereidwillige official bood uitkomst en zorgde ervoor dat de Emmense nog net op tijd in het water lag.
Behalve aan drie zwemonderdelen, deed Elka Gaarlandt in Tokio mee aan het tafeltennis. Ondanks vele uren trainen in de garage achter de ouderlijke woning, lukte het niet om tot de finales door te dringen.
De feestvreugde om de drie zwemmedailles was er niet minder om. ,,Wat ik vooral zo prettig vind, is dat ik het bewijs heb kunnen leveren dat ook voor een invalide sportbeoefening mogelijk is. Ik heb de indruk dat nog te weinig mensen daarvan op de hoogte zijn’’, aldus Gaarlandt tijdens de huldiging in de Emmer Stationsstraat.
Erica Terpstra: ,,Toen ik Elka zag, nam ik mij voor om ervoor te gaan knokken dat de gehandicaptensport erbij gaat horen. Zij is daarbij echt mijn grote inspirator geweest.’’
Elka Gaarlandt overleed in 2006 in haar woonplaats Amersfoort. De voormalige zwemkampioene werd 66 jaar.
