Toehoorders tijdens een voorlichtingsavond over verkiezingen in makkelijke taal. Foto: Rens Hooyenga
Eindelijk stemrecht. Nieuwkomers nemen in Nederland vaak voor het eerst deel aan vrije democratische verkiezingen. Hoe vinden ze hun weg in de complexe politiek? En hoe kijken zij aan tegen het felle debat over migratie?
,,Wie is de baas in Nederland?’’
De blik van docent Daan Bos glijdt langs de gezichten in de cursusruimte van De Nieuwe Kolk in Assen. Het is volle bak vanavond, de cursisten komen uit alle windstreken. Jonge meiden met hoofddoek, een verlegen vader die zijn dochter mee heeft genomen als tolk, een kleurrijk uitgedoste vrouw.
Hoe doe je dat eigenlijk, stemmen?
Wat hen verenigt is dat ze meer willen weten over de verkiezingen in Nederland, maar moeite hebben die ingewikkelde politiek te begrijpen. Ze zijn meer dan vijf jaar hier, zijn Nederlander geworden, hebben een paspoort gekregen en mogen naar de stembus. Maar hoe doe je dat eigenlijk? Hoe weet je wat al die partijen willen?
Om ze te helpen houdt de Stichting Vlucht Voorwaarts (die nieuwkomers verbindt met Assenaren) samen met Vluchtelingenwerk de informatieavond Verkiezingen in makkelijke taal. En daar is behoefte aan, blijkt uit de opkomst in De Nieuwe Kolk.
‘Kijk waar ik nu sta’
Wie de baas is in Nederland? ,,Ik!’’, zegt Filimon Ashebr (24) uit Eritrea lachend.
,,Iedereen”, antwoordt een vrouw voor hem serieuzer. ,,Alle mensen.” Daan knikt goedkeurend. Dat is democratie.
Filimon vindt het mooi. Hij is trots op Nederland, zegt hij. En dankbaar. ,,Als 17-jarige kwam ik alleen in Nederland. Ik had niets. Kijk waar ik nu sta. Ik heb mijn ouders hiernaartoe kunnen halen, ik heb werk, ik heb een paspoort. Dat is toch fantastisch?’’
Filimon Ashebr uit Eritrea. 'Ik ben trots op Nederland' Foto: Rens Hooyenga
Filimon doet de opleiding logistiek supervisor en werkt fulltime als vrachtwagenchauffeur. Hij is vast van plan om te gaan stemmen. Hij heeft het vorig jaar al eens eerder gedaan, voor de gemeenteraad. ,,Toen heb ik op drie partijen gestemd”, zegt hij met een grijns. ,,Later hoorde ik dat dat niet mag.”
Stempas is de zoveelste ingewikkelde brief in de bus
Je moet het allemaal maar net weten. En er komt al zo veel moeilijk te begrijpen informatie op nieuwe Nederlanders af, vertelt Sjoukje Hussels van Vlucht Voorwaarts. ,,Dan krijgen ze wéér zo’n ingewikkelde brief in de bus: een stempas. ‘Is het verplicht?’, vragen ze me soms. Als ik dan ‘nee’ zeg gooien ze hem weg.”
Asia Khalil (50) knikt bij het verhaal van Sjoukje. De Syrische werkt als tolk bij Vluchtelingenwerk en is coach voor Vlucht Voorwaarts en herkent het beeld. ,,Je krijgt al stapels brieven met taal die je moeilijk begrijpt. Dan denk je: wat moet ik hier nu weer mee? Daarom is het zo belangrijk dat Vlucht Voorwaarts nieuwkomers helpt.”
Negatief debat over migratie
Stapje voor stapje neemt Daan Bos zijn toehoorders mee. Wat is democratie? Hoe, waar, wanneer, kun je stemmen? Waar beslist de Tweede Kamer over? ,,Over wonen, over klimaat, over geld, over het leger. En ook over wie naar Nederland mogen komen.”
Migratie is een groot thema deze verkiezingen. Dat weten ook Filimon en Asia. ,,Ik vind het moeilijk om te horen hoe op sociale media en in de politiek debat over migranten word gesproken”, zegt Filimon. ,,Zo negatief, alsof we allemaal slecht zijn. Dat is niet zo. Heel veel migranten willen werken. Ik draag ook bij aan Nederland.”
Asia Khalil uit Syrië: 'Het debat over migranten doet mij pijn' Foto: Rens Hooyenga
,,Het doet mij pijn”, zegt Asia. ,,Het is belangrijk dat mensen die vluchten voor oorlog of bedreiging door hun overheid hier kunnen komen.” Het standpunt op migratie is voor haar belangrijk bij het kiezen van een partij die bij haar past. Daarnaast vindt ze zorg belangrijk, vooral voor ouderen. ,,Ik weet nog niet wat ik ga stemmen. Misschien GroenLinks? Ik ga de stemwijzer nog doen.”
Tussen links en rechts
Om een heel globaal beeld te schetsen van de verschillen tussen partijen legt docent Daan een touw in de cursusruimte. Aan de hand van stellingen verdeelt hij standpunten van links tot rechts. ‘De belastingen in Nederland zijn veel te hoog’, leest hij de eerste voor. ,,Wie is het hier mee eens?”
Filimon steekt meteen zijn hand omhoog. ,,Ik.”
Voor even zet Daan hem op rechts. Of hij daar op 22 november ook staat? Kleine kans. ,,Ik vind gelijkheid belangrijk, want mbo is niet lager of minder dan hbo of universiteit”, zegt Filimon. ,,Ik denk PvdA.”
Khalaf Alkhalaf Foto: Corné Sparidaens
Khalaf Alkhalaf (35) uit Syrië. Is sinds 2015 in Nederland, doet de master internationale betrekkingen in Groningen, deed daarvoor een onderzoek naar politieke betrokkenheid van de Syrische gemeenschap in Groningen.
,,Veel Syriërs zijn niet geïnteresseerd in politiek. Ten eerste omdat ze niet weten dat het belangrijk is. Ze geloven er niet in. In Syrië konden ze maar op één partij stemmen, die van Assad. Eerst dacht ik ook dat het hier hetzelfde was, in de acht jaar dat ik hier ben is altijd Mark Rutte premier geweest. Daarnaast is de toegankelijkheid een probleem, de taal is een belemmering. Politiek is ingewikkeld, de taal is voor hoogopgeleide mensen. Het zou voor iedereen moeten zijn. Syriërs zijn op cultureel gebied heel actief, voor zingen of dansen is taal minder belangrijk. Maar hoe weten zij op welke partij ze moeten stemmen? Er is weinig voorlichting, bij de inburgering is er niet veel aandacht voor en er zijn bijna geen Syriërs actief in de Nederlandse politiek. Ik maak me daar zorgen over en wil daar iets aan veranderen. Mijn ambitie is om de politiek in te gaan. Ik loopt nu mee met Groenlinks-PvdA om te leren hoe de verkiezingscampagne werkt.”
Diala Al Barnawi: 'Een vriendin zei tegen me: ik stuur mijn kinderen naar school maar ik weet niet of ze terugkomen.' Foto: Boudewijn Benting
Diala Al Barmawi (26) uit Syrië. Woont deels op kamers in Groningen, deels bij haar ouders in Emmen, studeert hbo verpleegkunde, loopt haar afstudeerstage.
,,Na de oorlog in Syrië wilde ik niets meer met politiek te maken hebben. Het was genoeg. Ik wilde gewoon een veilige plek in het leven hebben. Na discussies met mijn maatschappijleraar denk ik daar nu anders over. Meedoen aan de verkiezingen is een recht, het geeft je het gevoel dat je echt Nederlander bent, dat het belangrijk is wat je vindt, dat jouw stem net zo zwaar wordt geteld als die van Nederlanders. Dus ik ben me nu aan het verdiepen in politieke partijen. Ik vind eerlijkheid en gelijke kansen heel belangrijk. Helaas krijgen veel nieuwkomers niet de kans om hier aan het werk te gaan terwijl ze in hun eigen land wel een goede opleiding hebben gevolgd. Mijn moeder heeft psychologie gestudeerd, maar doet vrijwilligerswerk. Als nieuwkomer moet je steeds opnieuw bewijzen dat je het kan. Steeds word je weer onderschat. Probeer nieuwkomers meer te respecteren en accepteren. Ik draag een hoofddoek, maar dat zegt niet veel. Het gaat om wat in je hart zit, hoe je met mensen omgaat.”
Madj Jabbour uit Syrië: 'De bijstand is een vernietiging van de persoonlijkheid' Foto: Marcel van Kammen
Madj Jabbour (38) uit Syrië. Is sinds 2015 in Nederland, woont in Dokkum, studeert social work aan de NHL Stenden, werkt als woonbegeleider van alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv) bij Re-Care in Heerenveen.
,,Voor het eerst kan ik stemmen in alle vrijheid. Dat is heel belangrijk voor mij. Syrië is geen democratie. De linkse partijen spreken mij aan. Maar je moet ook niet naïef zijn, de rechtse partijen zijn in opkomst en de zorgen van mensen moeten omarmd worden. Ik begrijp de zorgen over migratie wel, Nederland kan niet iedereen opvangen. Maar Europa kijkt ook weg bij wat er in het Midden-Oosten gebeurt, terwijl daar de kern van het probleem ligt. En soms wordt de menselijke kant vergeten. Vluchtelingen zouden meer kansen moeten krijgen om te werken. De bijstand is een vernietiging van de persoonlijkheid. Onderwerpen die ik verder belangrijk vindt zijn maatschappelijke polarisatie, klimaatverandering, het personeelstekort. Het is jammer als steeds meer kiezers afhaken. Je hebt het recht om te stemmen, gebruik dat. Maar natuurlijk, niet-stemmen mag ook. Je bent hier vrij.”
'Die stemmen moeten klinken ín het parlement'
Hoogleraar sociologie Niels Spierings van de Radboud Universiteit in Nijmegen doet onderzoek naar stemgedrag van kiesgerechtigden met een migratieachtergrond. Dat is een bredere groep dan de nieuwkomers die nu voor het eerst mogen stemmen, en omvat migranten en kinderen van migranten. Het algemene beeld is dat deze groep minder vaak gaat stemmen en ook minder vertrouwen heeft in politiek en overheid dan andere Nederlanders.
Dat heeft onder meer te maken met taalbeheersing. ,,Ook bij de Nederlandse bevolking zie je dat mensen met een lager opleidingsniveau minder vaak gaan stemmen. Politiek vraagt veel van het taalvermogen.” Voor mensen met een migratie-achtergrond zijn verkiezingen minder toegankelijk, ze missen kennis. Wat ook speelt is dat ze zichzelf minder herkennen in politici.
Vaak zijn niet-westerse migranten als Syriërs niet opgegroeid met een democratische cultuur, waardoor ze meestal minder geneigd zijn om te stemmen. ,,Hoewel het omgekeerde ook gebeurt: dat ze nu het eindelijk mag juist gebruik maken van het recht.”
Als mensen met een migratieachtergrond wél stemmen kiezen ze vaker voor linkse partijen met progressieve standpunten op het gebied van migratie en culturele diversiteit. ,,Daarin zitten ook weer culturele verschillen. Mensen met wortels in zuidelijk Afrika kiezen vaker voor BIJ1, terwijl Turkse en Marokkaanse Nederlanders meer neigen naar Denk. GroenLinks-PvdA is populair, soms ook D66 of SP. De VVD is door het harde migratiebeleid onder deze groepen niet populair. Ik verwacht niet dat de migratieachtergrond van Dilan Yeşilgöz-Zegerius daar iets in zal veranderen. Ze laat zich daar niet op voorstaan.”
Zeker is dat etnische minderheden in Nederland zich slecht vertegenwoordigd voelen. Van de mensen met een achtergrond in Suriname, het Caraïbisch gebied en zuidelijk Afrika voelt 80 procent zich niet gerepresenteerd. Bij de groep uit het Midden-Oosten is het 70 procent.
,,Dat is absoluut reden tot zorg”, zegt Spierings. ,,Ook als je factoren als opleidingsniveau meeweegt is de onvrede bij deze groepen duidelijk groter. Dat heeft onder andere te maken met discriminatie, met het denken in wij en zij.” De overheid zou daar iets aan moeten doen, vindt Spierings. ,,Als overheid wil je onvrede juist kanaliseren binnen het democratische systeem. Die stemmen moeten klinken ín het parlement. Je wilt niet dat het radicaliseert langs de flanken. Een overheid die zich duidelijker uitspreekt tegen islamofobie en discriminatie kan mensen meer het gevoel geven dat ze onderdeel zijn van de maatschappij.”
Het voorbeeld van Kauthar Bouchallikht die niet meer verkiesbaar is voor zich GroenLinks-PvdA vanwege de discussie over de oorlog tussen Israël en Hamas, laat volgens Spierings zien dat inclusie in politieke partijen nog niet is voltooid. ,,Als het er echt op aankomt voelen groepen zich niet gehoord.”
Overigens is bij Syriërs het vertrouwen in Nederlandse instituties vrij hoog, vertelt Spierings. Dat komt omdat ze de situatie hier afzetten tegen die in hun eigen land. ,,Maar dat loopt in de eerste jaren dat ze hier zijn waarschijnlijk wel een deuk op. Als ze aan de zijlijn staan, in een azc, niet mogen werken, niet mee kunnen doen. Dan verspeel je als samenleving al je krediet.”
