Het is gezien, het is niet onopgemerkt gebleven. Zes boeksignalementen uit Drenthe en Groningen

In de Oostenrijkse speelfilm Arthur & Claire uit 2017 besluit een vrouw een einde aan haar leven te maken in Grijpskerk, ‘een dorp zo saai dat je er nog niet dood gevonden wil worden’. Hoe komen filmmakers uit Oostenrijk op het idee voor Grijpskerk? In zijn boek Beklemde zielen probeert Sietse van der Hoek het te achterhalen. Hij weet een verband te leggen tussen een Oostenrijkse operette uit eind 19de eeuw en de Groninger boerenzoon Enno Wiersma (1858 – 1940) die het na een opleiding in het Wenen van Sigmund Freud tot hoogleraar psychiatrie en neurologie in Groningen wist te schoppen. Diens zoon, Dirk, wordt criminoloog en psychiater, en stapt in 1981 samen met zijn vrouw uit het leven – niet in Grijpskerk, maar in Oegstgeest. Beklemde zielen lijkt opgezet als een operette, met allerlei afleidende bijzaken die het geheel zeer niet alleen wonderlijk en bont maken, maar ook bijzonder informatief. Dat geldt zeker de hoofdstukken over de ontwikkeling van de vrouwelijke seksualiteit.

De Dagblad van het Noorden Streektaalprijs wordt nog steeds gemist, vooral door de baas van het Huus van de Taol. HarmG Sijnstra uit Zuidlaren liep de prijs twee jaar geleden net mis met Kabouter Prugelie en de prins die zeuik is, een kinderboek dat hij maakte met Sander Aukema. Voor zijn nieuwe boek, een dichtbundel, ging hij een samenwerking aan met zijn echtgenote en kunstenaar Rika Hilbolling. Samenspel bestaat uit drie delen: twee in het Nederlands en één in het Drents. De taal van Sijnstra is gericht op eenvoud en maakt de dingen niet moeilijker dan ze zijn. Veel beelden zijn ontleend aan de natuur en God is nooit ver weg. Het gedicht Beschutting gaat als volgt: ‘oes hoes, een stee under/ de steerns, waor wij oes/ zülf wezen mugt// waor femilie en vrunden/ altied welkom bent// waor wij leeft van/ geleuf hoop en leeifde// waorin wij nog/ jaoren laank/ beschutting hoopt te vienden’.

‘Nederland heeft geweldige landschappen en misschien nog wel mooiere wolkenluchten die je nergens anders in de wereld zal vinden’, schrijft hoofdconservator Annemiek Rens van het Drents Museum in het voorwoord van een nieuw fotoboek van Saskia Boelsums uit Nieuw-Schoonebeek. Het woord foto moet hier ruim worden opgevat. Boelsums schildert met fotografische technieken. Haar liefde voor landschap resulteert vaak in beelden die aan de Romantiek doen denken. Soms leidt dat tot idealistische werken – daar moet je tegen kunnen. De meeste suggereren dat we deel uitmaken van iets groots, het sublieme – wat in zekere zin ook zo is, vooral als je de telefoon hebt weggelegd. Ook opvallend: er duiken steeds vaker mensen op in de landschappen. Als dat maar goed gaat. Dit boek is zeer geschikt voor grijze dagen.

Het overlijden van zijn vrouw noopte journalist en sociaal filosoof Hans Berens uit Westerbroek tot een ‘ontdekkingsreis door de geschiedenis en essentie van het christendom’. Dat klinkt ambitieus en ook hachelijk. Wie in de rouw is, kan makkelijk verdwalen. Al lezend en denkend is Berens uiteindelijk tot conclusies gekomen, die sommigen wellicht herkenbaar voorkomen, maar daarom niet minder waardevol zijn: 1. Zie jezelf als onderdeel van een samenhangend geheel, zodat je anderen kunt helpen. 2. God is geen bovennatuurlijke werkelijkheid, maar overal. 3. Hou je niet te veel bezig met een leven na de dood, maar focus op het heden. God is in een mesthoop wordt afgesloten met de oproep om het voorbeeld te volgen van profeten als Jesaja, Jezus en Mohammed. Met andere woorden: blijf lezen, neem na dit boek de Tenach, de Bijbel en de Koran ter hand.

Anderhalf jaar geleden deed deze krant verslag van de presentatie van het enthousiasmerende boek Waar bleef God bij Rilke? van Atze van Wieren. Daarop nam een lezer contact op met de dichter en denker uit Groningen om verder te praten over mystieke ervaringen. Wat mystieke ervaringen precies zijn, laat zich lastig verklaren, ook omdat ze privé zijn. Wat wel kan, is omschrijven waar ze uit voortkomen. Van Wieren verbindt het gevoel en het inzicht dat volgt op ‘verlangen naar de grote eenheid, naar thuiskomen en het ophalen van het toneelgordijn’. In de schaduw van het onzegbare is een memoire waarin de lezer wordt meegenomen op een pad dat naar het binnenste van Het Raadsel leidt. Aan de hand van grootheden als Pythagoras, Spinoza, Rilke, Einstein en Planck komen we een heel eind. Het vermogen om over de drempel te stappen — wat neerkomt op een overgave aan genade — is weinigen gegeven. Atze van Wieren lijkt het te bezitten.

In Een Drents requiem laat Gerard Stout emigrant Hans vanuit de Verenigde Staten iets meer dan honderd jaar geleden terugkeren in Erica. In de onlangs verschenen roman Ontaard van Marion Bruinenberg reist een jonge vrouw vanuit Klazienaveen haar honderd jaar geleden ergens in Canada verdwenen overgrootvader na. Toeval? Zuidoost-Drenthe is een plek van komen en gaan. Een Drents requiem vloeit voort uit twee eerdere boeken van de naar Peize uitgeweken Stout: Helena. Kroniek van een Drietschörge en Rosy, dood in Stieltjeskanaal. Via Hans worden de familiaire, religieuze, sociale en staatkundige veranderingen tot kort na de Tweede Wereldoorlog beschreven. Zoals bij de meeste mensen ontbreekt een duidelijk streven: ‘Mijn leven volgde een eigen onbegrepen dynamiek waar ik geen weet van had, uit onoplettendheid, of omdat ieders leven zich inderdaad voltrekt zonder rekening te houden met plannen, of het ontbreken daarvan’.