Marion Bruinenberg stuit in een Drentse veenput op verrassende migratieroman ★★★★☆

Op bladzijde 22 van Ontaard leren we een arbeider kennen die al tien jaar in een veenput in het Bargerveen werkt. ‘De ene na de andere turf had de put verlaten, terwijl Roelof erin bleef staan. Hij die nooit ergens heenging, alleen maar dieper in zijn grond wegzakte’, schrijft Bruinenberg in haar tweede roman – ze debuteerde in 2022 met Nieuweling.

Even later verkoopt Roelof zijn motor en reist hij nauwelijks voorbereid vanuit Coevorden per trein naar Rotterdam om de boot naar Canada te nemen. Zijn vriendin, Anna, blijft achter met de belofte dat zij over mag komen als hij een beter bestaan heeft opgebouwd. Hij zal haar schrijven; ook dat belooft hij. Alles loopt anders.

Migratie is een vertrouwd thema in de Nederlandse literatuur. De laatste jaren gaat het daarbij steeds vaker om het perspectief van mensen die naar hier zijn gekomen. Bruinenberg heeft voor de vertrekker gekozen. Bijzonder is dat het niet alleen om Roelof gaat, maar dat hij honderd jaar later vanuit Klazienaveen achterna wordt gereisd door zijn achterkleindochter. Zij heeft andere redenen om huis en haard te verlaten.

De achterkleindochter ontdekt de brieven van Roelof in een opslag. Wat volgt is een speelse, soms iets te uitvoerige reconstructie op basis van summiere gegevens. De leemtes worden ingevuld met verhalen en afbeeldingen van historische foto’s. ‘De mooiste verhalen breken met het vertrouwde. Ze gaan verder dan jezelf, je naasten, je land’, schrijft Bruinenberg.

Het onduidelijke spoor van Roelof wekt nieuwsgierigheid. Even wordt gesuggereerd dat hij is gestrand in Rotterdam, waar hij is opgelicht en Anna met een schuld opzadelde. Later blijkt dat hij zich onder een andere voornaam in Canada heeft geregistreerd. De route van de achterkleindochter is minstens zo interessant. Ook zij zoekt een betere toekomst – niet zozeer economisch, maar mentaal.

Er is heel veel goed aan Ontaard: de stijl, de compositie, de manier waarop Bruinenberg doet voorkomen dat het ene net zo goed kan gebeuren als het andere, hoe twee tijdsbeelden worden neergezet, de actuele cultuurkritiek. Wat vooral zeer geslaagd is, is dat ze laat zien waarin de drijfveren van toen kunnen verschillen van die van nu. Of in de woorden van Mark Twain: ‘De geschiedenis herhaalt zich niet, maar rijmt vaak wel’.