De kantelhutten van Mirjam Völker in Drents Museum: 'Ik vertel geen verhalen, ik creëer sferen’

Het trapje kraakt en de vloer staat schuin. Dit is precies wat Mirjam Völker (Wiesbaden, 1977) wil. ,,Het idee dat het wankelt. Het gevoel dat het onstabiel is.’’ We staan in een grote hut, gemaakt van sloophout. Takken, planken, stukken zeil en doek. Alles wat je bij het grof vuil zou kunnen vinden. Het geheel helt flink over. ,,En alles is nog eens extra schuin gezet om dat effect te vergroten’’, benadrukt Völker.

De Duits kunstenares legt deze dagen de laatste hand aan de indrukwekkende installatie, die voor het eerst te zien is in het Drents Museum in Assen. Begonnen als schilder en tekenaar maakt Völker al vele jaren ook hutten en andere bouwsels; aanvankelijk als model in klein formaat, tegenwoordig ook levensgroot. In deze nieuwste hut, met de titel Habitat, komen voor het eerst beeldschermen met video’s, waarin die bouwwerken een hoofdrol spelen.

Wanneer ze voor het eerst zo’n gebouwtje schilderde, kan ze zich niet meer precies herinneren. De hut die meestal overwoekerd wordt door de natuur, is al heel lang haar centrale thema. Sommige doen denken aan een boomhut of uitkijkpost. Een jagershut misschien. Andere hebben meer weg van huisjes uit sloppenwijken of vergelijkbare, provisorische bouwsels. ,,Een hut biedt in de eerste plaats bescherming; tegen de elementen, bijvoorbeeld’’, vertelt Völker. ,,Maar bij veel van deze bouwwerken begin je je af te vragen, of het wel zo veilig is. Is er misschien al iemand? Wordt het binnen alleen maar erger?’’

Die ‘unheimische’ sfeer wordt versterkt door de bomen en takken die vaak dwars door de hutten geschilderd zijn. Sommige delen zijn transparant en ‘voor’ en ‘achter’ lopen hier en daar door elkaar. ,,Zo ontstaan verschillende lagen’’, legt Völker uit. ,,Eigenlijk schilder ik een momentopname, waarin meerdere tijdstippen bij elkaar komen.’’ Ze wijst naar een schilderij waarin een huis in brand staat en tegelijk de verkoolde resten al te zien zijn; of een vliegtuig dat daar overheen gaat en ook aan de onderkant van het tafereel weer opduikt.

,,Het komt misschien wat duister over. Maar iedereen ziet er wat anders in. De een ziet in die woekerende bomen, dat de natuur zich ooit weer eens volledig zal herstellen, een ander herkent in de hutten de bouwsels van demonstranten die protesteren tegen het kappen van bossen. Een derde heeft associaties met oorlogen’’, vertelt Völker. ,,Dat is niet iets wat ik er in stop; dat is wat mensen zelf invullen. Het is maar wie er naar kijkt, en hoe die er naar kijkt. Ik schilder geen verhalen, ik creëer scènes en sferen.’’

Ze vertelt over het schilderij Wehr (2017), waarin het woord ‘welcome’ voorkomt. ,,Rond die tijd kwamen er Syrische vluchtelingen. Mensen dachten dat er daarom ‘welkom’ in stond. Maar dat was toeval.’’ In het recentere Barrikade (2022) staat het woord ‘Sieg’, overwinning. ,,En toen begon de oorlog in Oekraïne. Mensen zouden vast denken, dat ‘Sieg’ daarop zou slaan. Maar ik bedoelde eerder een pyrrusoverwinning. Dat je wel een slag gewonnen hebt, maar niet de oorlog. Winst met een enorm verlies.’’ Het zijn zulke tegenstellingen, waar het in deze kunstwerken om draait. ,,Vallen ze om, of houden ze nog net stand?’’

Mirjam Völker behoort tot de Neue Leipziger Schule, waar het Drents Museum met regelmaat tentoonstellingen aan wijdt. Völker volgde jarenlang lessen bij Neo Rauch, een van de belangrijkste kunstenaars van deze groep. In hun kunst vormt het realisme het uitgangspunt, met vaak een vervreemdende, surrealistische laag.

De tentoonstellingstitel Falsche Flagge verwijst naar de piraterij (‘onder een andere vlag varen’) en andere geheime militaire operaties. De vlag komt in verschillende kunstwerken terug, bijvoorbeeld de witte vlag, die ook een zwarte zijde blijkt te hebben. Tegelijk verwijst de ‘valse vlag’ ook naar de kunstwerken zelf, benadrukt Völker: ,,De illusie; de gelaagdheid. Wat op het eerste gezicht normaal lijkt, blijkt in het echt niet te kunnen. Die transparante delen, bijvoorbeeld. Of een spiegelbeeld, dat niet klopt.’’

Mensen schildert ze niet. ,,Hooguit een sculptuur van een mens, of dat je een vermoeden hebt van iets van menselijke activiteit. Maar in mijn werken zijn de hutten de hoofdrolspelers. Voor mij hebben ze een karakter. Soms herken je iets van ogen.’’

Gaat ze zich nu meer toeleggen op het bouwen van installaties? ,,Nee. Tekenen, schilderen, foto, film, de modellen en de grote bouwwerken – het hoort voor mij allemaal bij elkaar. Ik zie deze tentoonstelling als één grote installatie, die je kunt ervaren. Kleine schilderijen zul je van dichtbij bekijken en grote werken van veraf. Zo beweeg je je door de expositie. Het is heel fysiek.’’

In de films komen de bouwsels verder tot leven. En hoe het met de grote hut afloopt, waar je zelf in staat, is te beleven in een van de video’s die je daarbinnen bekijkt.