Een bezoeker aan Pictura luistert naar 'Twee weilanden' van kunstenaar Annemiek Vos: een biodivers schilderij en een met de doodse stilte van raaigraas. Foto: Siese Veenstra
Pictura in Groningen schenkt vanaf zondag aandacht aan een steeds schaarser wordend fenomeen: stilte. Zeker in het seizoen van de bladblazer is dat goed getimed.
Het is wel eens rustiger geweest rond Pictura. Zeven, acht jaar geleden was het kunstlievend genootschap in Groningen op sterven na dood. De tentoonstellingen aan de Sint Walburgstraat werden matig tot slecht bezocht. Op vergaderingen van de vereniging – opgericht in 1832 – kwamen nauwelijks nog leden af.
Hoe anders is het nu. Sinds de vereniging veranderde in een stichting en een nieuw bestuur aantrad, zit er weer volop leven in het monumentale pand. Voor een belangrijk deel is dat te danken aan een reeks goede tentoonstellingen. Maar het komt ook doordat Pictura zich nadrukkelijk opstelt voor ontmoeting, samenwerking en discussie.
Onder dat gesternte klopten Annemiek Vos en Karel Buskes bij het genootschap aan met een voorstel. „Karel en ik zijn veertig jaar geleden afgestudeerd aan Academie Minerva en hebben vaker samengewerkt”, vertelt Vos tijdens een voorbezichtiging. „Het leek ons goed om iets te doen met stilte. Ook omdat we leven in een tijd van ongelofelijk veel lawaai.”
Afwezigheid van geluid
Al pratend werd besloten veertien kunstenaars uit verschillende generaties te vragen nieuw werk te maken, geïnspireerd op het thema stilte. Vervolgens werd bedacht er een multidisciplinaire manifestatie van te maken met rondleidingen, lezingen, poëzie-optredens, muziek en zelfs een bijeenkomst met een zenleraar.
Vos is vooral bekend als schilder van stadsgezichten. Haar schilderijen komen vaak tot stand terwijl ze in haar atelier naar muziek luistert – opera, jazz, klassiek. Wat niet wegneemt dat ze zich zeer bewust is van het belang van stilte. Waarmee, voor alle duidelijkheid, meer wordt bedoeld dan de afwezigheid van geluid.
'Enerlei', een gedicht over stilte van Jean Pierre Rawie. Foto: Mediahuis
Stilte gaat ook over een verlangen naar minder prikkels. En over verlies van wat ooit was. „Ik heb in de zomer met mijn dochter een wandeling gemaakt in Westerwolde, een prachtig gebied met korenbloemen en klaprozen”, vertelt Vos. „Toen ik opgroeide was biodiversiteit heel gewoon. Dat geldt niet voor mijn dochter.”
De keerzijde van doodse stilte
Het inspireerde Vos tot twee schilderijen. Het ene is een verbeelding van grasland waar per vierkante meter vijftien tot vijfentwintig planten- en kruidensoorten voorkomen. Het andere is geïnspireerd op raaigras, waar omwille van de economische opbrengst het leven is uitgebannen. Om de verschraling te benadrukken zijn twee hoofdtelefoons bijgevoegd. De ene laat getjilp, gekwetter en gezoem horen. De andere doodse stilte.
Kunstenaar Annemiek Vos, hier bij een werk van Leonard Witte, is mede-initiatiefnemer van het multidisciplinaire kunstproject 'Verzoek om stilte'. Foto: Siese Veenstra
Van Buskes zijn eveneens twee werken te zien: een houtskooltekening en een sculptuur van karton. De tekening toont een voorovergebogen man. Het is alsof hij zich voor de wereld afsluit. Maar het is ook alsof hij de kop laat hangen. De sculptuur is getiteld De stille roep en verbeeldt een kind met een wijd opengesperde mond. Er wordt onmiskenbaar geschreeuwd, maar horen doen we het niet.
Het verzoek om stilte past bij deze tijd. Vos wijst op de druk die wordt veroorzaakt door sociale media, op mensen die kampen met vermoeidheid, depressie en burn-outklachten. „Het heeft ook te maken met ergernis over inhoudsloosheid en geschreeuw om niks”, zegt ze. „Veertig jaar geleden kon ik mij niet voorstellen dat we zo met elkaar om zouden gaan als nu.”
Lichtpuntjes in het duister
Van Christiaan Kuitwaard is een serie kleine schilderijen te zien die de nacht op het platteland verbeelden – donker en stilte gaan traditiegetrouw goed samen. Volgens de begeleidende tekst gaat de reeks van Kuitwaard over ‘de dreigende duisternis die op ons afkomt in de vorm van de klimaatverandering en de al ingezette ineenstorting van het ecosysteem’. Wie optimistischer is gestemd, kan achter het duister nog een paar lichtpuntjes ontwaren.
'Nocturne. I see a darkness #10' (2025) van Christiaan Kuitwaard. Foto: Pictura
Janke Klompmaker leverde een bijdrage middels een minimalistische installatie van papier, getiteld Kan het stiller dan het stil is. De inspiratie ontleende Klompmaker aan een wandeling in Spanje, waar ze ooit op een drooggevallen beek met wit uitgeslagen takken en stenen stuitte. Zonder die kennis kan ook hier de kijker twee kanten op. De een zal een apocalyptisch landschap zien, de ander een toverachtig sneeuwtafereel.
Werk van Janke Klompmaker, te zien in kunstlieved genootschap Pictura. Foto: Siese Veenstra
Miriam Knibbeler maakte uit was en wortels drie objecten die verstilling en rituelen willen stimuleren. Wie thuis is in het boeddhisme herkent mogelijk de shunya mudra, een handbeweging die innerlijke stilte bevordert, waarna mentale helderheid en openheid kunnen ontstaan. Sommigen beweren dat met een dergelijke vingerhouding zelfs tinnitus is te verminderen.
Tot slot nog even over dat het vroeger stiller en dus in zekere zin beter was: dat geldt voor veel zaken, maar niet voor alles. Dankzij een projectsubsidie is het hernieuwde Pictura conform de veelbesproken fair pay-code in staat de stiltekunstenaars hang- en stageld te geven: 2000 euro voor vijf weken.
„Dat is voor het eerst in veertig jaar”, zegt Vos. Hoort zegt het zachtjes voort.
Tentoonstelling en activiteiten
De tentoonstelling Verzoek om stilte is tot en met 30/11 te zien bij Pictura aan de Sint Walburgstraat in Groningen (geopend: woensdag t/m zondag van 13 tot 17 uur). Elke zaterdag en zondag in november worden om 14.30 uur rondleidingen gegeven.
30/10 geeft Carel Peeters een lezing over stilte in de schilderkunst, 6/11 is er een poëzieavond met Jean Pierre Rawie, Marjoleine de Vos, Lilian Zielstra, Elmar Kuiper, Esmé van den Boom en Rense Sinkgraven, 13/11 verzorgt zen-leraar Annetje Brunner een inleiding met oefeningen, 20/11 voeren Paul Komen en studenten van het Prins Claus Conservatorium ‘Musica Callada’ van Frederico Mompou uit, 27/11 geeft Douwe Draaisma een lezing over stilte en het brein.
