Autobiografie in borduursteek: kunstenaar Brigit van der Werff toont in Groningen een huis vol liefde en leed

Het begon toen ze kind was, al spelend. Brigit van der Werff (Groningen, 1958) herinnert zich hoe ze als klein meisje huisjes bouwde en in een fantasietaal vertelde over wat er in haar hoofd omging. Voorstellingen waren het, zonder publiek.

Jaren later belandde ze op Academie Minerva in Groningen, waar ze leerde schilderen. Ook daar kwam wat Van der Werff maakte neer op het vertellen over wat haar ten diepste bezighield. Opvallend vaak was de bron het gezin waarin ze opgroeide: dertien kinderen en een moeder die er te vroeg alleen voor kwam te staan. Maar net zo goed ging het over dagelijkse gebeurtenissen, dichtbij en veraf. Autobiografische kunst.

Nu durven vrouwen zich te laten zien, Van der Werff is van de tijd dat het werk voorop stond, niet de maker. Toen ging het over de kunst, in plaats van het privéleven. Toen mocht het publiek zonder veel aanwijzingen kijken en interpreteren, eruit halen wat van zijn of haar gading was. Wat wel zo veilig is. Minder kwetsbaar ook. Met je hele hebben en houwen naar buiten treden, open en bloot, dat vraagt nogal wat.

Omdat een mens niet van schilderen alleen kan leven, begon Van der Werff ook les te geven en met textiel te werken. Dat lesgeven deed ze bij het Kielzog in Hoogezand. Voor de textiel richtte ze een bedrijfje op: Stories Connect. Ze vroeg mensen stoffen en verhalen aan te leveren, waar vervolgens kleurrijke blouses van werden gemaakt – onder meer in Nepal. Voor de verkoop organiseerde ze open huizen, thuis in Haren.

Toen kreeg ze borstkanker. Ze herinnert zich hoe ze in 2011 uitgeput een winkel binnenstapte om computerspullen te kopen, zodat ze met minimale inspanning kunst kon blijven maken. Tekeningen en tekst. Iedere dag een verhaaltje over wat er in haar omging. Kunst om te overleven. Het idee ontstond om van de tekeningen en teksten borduursels te maken. De mensen die ze dankzij Stories Connect in Nepal had leren kennen, hielpen.

Ze herstelde, al zijn er nog steeds momenten waarop ze eraan denkt dat de kanker kan terugkeren. Sindsdien is ze borduurtekeningen blijven maken. Over het onvoorstelbaar grote gezin waarin ze opgroeide, negen jongens en vier meisjes. Over het lesgeven in Hoogezand. Over haar moeder. Over dat ze besloot bokslessen te nemen om weerbaar te worden. Over hoe politici als Poetin en Trump de wereld verkloten.

Over hoe het is om te merken dat de gezondheid van haar man Seerp achteruitgaat. Beginnende alzheimer. Bij het opstaan tekent ze hem soms, zonder naar het papier te kijken, om bewust visueel contact te hebben. Ook daarvan maakt ze borduursels. Die vertellen over haar leven als mantelzorger. Over goede en slechte dagen. Over wat komt en gaat. Het zoeken naar een nieuwe balans en misschien een leven zonder hem, net als haar moeder ooit overkwam met háár man.

Het zal geen verrassing zijn dat haar huis – hun huis – langzamerhand begon dicht te slibben met alles wat in de loop der jaren is gemaakt. Tekeningen, schilderijen, foto’s, borduursels, blouses, voorwerpen en afbeeldingen afkomstig uit haar jeugd en het ouderlijk huis. Meubels, boeken, het servies van grootouders, nostalgisch ogend behang, spullen die haar moeder had bewaard. Kortom, alles wat een autobiografisch werkende kunstenaar gebruikt heeft en misschien nog gebruiken zal.

Toen ontving Van der Werff een uitnodiging van de mensen van Pictura. Of ze ervoor voelde het onderkomen van het kunstlievend genootschap aan de Sint Walburgstraat in Groningen gedurende vier weken tot haar huis te maken. Of ze het monumentale pand kamer voor kamer wilde inrichten met haar levenswerk: van de schilderijen tot en met de blouses van Stories Connect, van de geborduurde tekeningen tot en met de chaise longue die ze soms gebruikt om te spelen alsof haar moeder op bezoek is bij Sigmund Freud.

Natuurlijk wilde ze dat. Al was het maar om ruimte te maken in het huis in Haren, ruimte voor haar man Seerp, die zijn dagen het liefst lezend of scharrelend in de tuin doorbrengt. Opgeruimd staat netjes. Het zorgt voor lucht en licht. Mogelijk dat straks een deel van haar kunst naar de opslag kan en thuis nieuwe ruimte kan ontstaan.

Maar eerst houdt Brigit van der Werff nog één keer open huis. Nu in Groningen.