De dubbelrol van vrouwen in popart: sekssymbool én rolmodel

„De vrouw was een geliefd onderwerp in de Amerikaanse en Europese popart”, vertelt tentoonstellingsmaker Feico Hoekstra. „In de naoorlogse, kapitalistische samenleving werden verleidelijke, mooie vrouwen ingezet om allerhande producten van auto’s tot sigaretten – letterlijk – aan de man te brengen. Popartkunstenaars zoals Andy Warhol, Richard Hamilton en Eduardo Paolozzi speelden met die beelden uit de reclame en de populaire massacultuur als film en strips. Ze waren anti-establishment, wilden laagdrempelige kunst maken en hoopten met hun speelse, kleurrijke en aantrekkelijke werk het ’gewone’ publiek en vooral ook de jeugd aan te spreken.”

Lang leefde het beeld dat popart uitsluitend door en voor mannen werd gemaakt. „Maar dat is een misvatting”, stelt Hoekstra. „De laatste jaren, nu er een hernieuwde belangstelling voor deze kunststroming is ontstaan, blijkt uit onderzoek dat er wel degelijk veel vrouwelijke popart-kunstenaars actief zijn geweest. Vrouwen waren dus niet alleen een belangrijk onderwerp van popart, maar ook makers ervan. En het interessante is dat ook zij seksistische stereotypes niet schuwden. Sterker nog, ze eigenden die zichzelf toe, gebruiken hun vrouwelijkheid en schoonheid als kracht, waardoor de scheidslijn tussen seksisme en feminisme niet eenvoudig te trekken is.”

Als voorbeeld noemt hij de Engelse kunstenares Pauline Boty, die in de vergetelheid raakte nadat ze in 1966 op slechts 28-jarige leeftijd veel te vroeg stierf aan leukemie. Zij presenteerde zichzelf als een sekssymbool en heette ook wel The Wimbledon Bardot, naar haar gelijkenis met de Franse filmster en de zuid-Londense wijk waar ze op de kunstacademie zat.

Boty was ook een fantastische schilderes, getuige haar Sunflower Woman, waarop ze een sexy vrouwenlichaam toont dat is opgebouwd uit bloemen, met filmbeelden van een gangster met een pistool en de neerstortende zeppelin Hindenburg, die als fallussymbool rond het kruis van de vrouw hangt.

De Belgische Evelyne Axell had net als Boty een korte carrière. Haar voorliefde voor snelle auto’s maakte te vroeg een einde aan haar leven. Ook deze schilderende schoonheid had een voorkeur voor kleurrijke doeken met zelfbewuste vrouwen erop, die spelen met hun sensuele aantrekkingskracht. Zo schilderde ze het doek Ice cream, waarop een jonge vrouw met geloken ogen suggestief aan een ijsje likt.

De Amerikaanse Jann Haworth koos, net als de Nederlandse kunstenares Ferdi, voor materialen en technieken die als ’typisch vrouwelijk’ werden gezien: van nylonkousen, fluffy stof en ander textiel naaiden zij grote 3D-sculpturen. Haworth maakte zo onder meer haar Lindner doll een bijna naakte dame, gekleed in een body met jarretelgordel.

Het doet qua stereotiepe ’vrouw als lustobject’ niet onder voor Panamarenko’s weergave van Bondgirl Molly Peters (uit de James Bond-film Thunderball). „Maar ook die figuren zijn dubbelzinnig. Want deze stoeipoezen zijn wel zelfstandige vrouwen, die moeiteloos de macht grijpen over James Bond”, legt Hoekstra uit.

Het zal niet verbazen dat in de laatste zaal de vrouw volop ruimte krijgt, maar dan als feministisch rolmodel. De huisvrouw als sloofje, nog zo treffend afgebeeld door de Nederlandse beeldhouwster Maja van Hall en de Catalaanse Eulàlia Grau op haar schilderij Bruid en vaatwasser, krijgt strijdvaardiger zusters die hun eigen plek in de maatschappij opeisen, zoals de Nana’s van de Française Niki de Saint-Phalle, die als onafhankelijke moeders een vuist maken tegen de machocultuur van die tijd. Haar zwarte beeld Lady sings the blues dat nu in Gorssel is te zien, verwijst naar Billie Holiday, die als zwarte zangeres een dubbele emancipatiestrijd had te voeren.