Een half jaar strijd in Oekraïne: een vijfde inmiddels in Russische handen, is er hoop op herovering van deze gebieden?

In de keuken van de ’Soldatenstop’, een soort hostel in de stad Zaporizja waar soldaten kunnen uitrusten op doorreis naar een ander front of juist naar huis, serveren vrouwen de Oekraïense bietensoep Borsjtsj en aardappelen met kip.

„Nee”, schudt Ljoedmila Aleksandrovna (64) haar hoofd. „Het is geen half jaar, maar al sinds 2014 oorlog. Alleen dachten ze het nu open en bloot te kunnen doen.” Ljoedmila’s zoon vocht acht jaar geleden al voor Oekraïne in de Donbas, en werd daar gevangengenomen. „Door Russische officiers, en die verborgen dat helemaal niet.” Een maand geleden ontvluchtte Ljoedmila met haar hoogbejaarde moeder de Oekraïense zuidkust, waar Russische tanks met hun oorlogsletter ’Z’ erop al vijf maanden rondreden.

Het grijze haar van collega-vrijwilliger Galina Ivanovna (’75 ½ jaar’) prijkt boven een wit shirt met het Oekraïense geel-blauw erop, met daarboven de tekst „Alles zal Oekraïne zijn.” Een kleinzoon zit aan het front, maar haar zoon woont nog altijd met zijn kinderen op de Krim. Maar ook die zoon is een patriot, zegt zij, en wacht gretig tot het schiereiland dat Russische troepen achtenhalf jaar geleden overnamen weer in Oekraïense handen eindigt.

Wat de tekst op haar borst betekent? „Dat alles goed komt”, lacht Galina zelfverzekerd. „Dat alles wat ze van ons hebben afgepakt, weer van ons wordt. Ook de Krim, en de Donbas.”

Galina’s woorden stroken met wat het overgrote deel van de Oekraïners en ook hun president Zelenski nog altijd uitdraagt: wij geven geen vierkante meter grondgebied weg. Het lijkt vaak wensdenken, in een land dat voor twintig procent bezet is door Rusland.

Maar nu hebben Oekraïense troepen zelfs de Krim in het vizier. Een week na zware explosies op een militair vliegveld ging daar dinsdag een wapendepot de lucht in. Kiev houdt een rookgordijn op over hoe deze aanvallen uitgevoerd zijn. De Russische autoriteiten spelen mooi weer en durven niet toe te geven dat Oekraïne zijn internationaal erkende claim op het schiereiland met wapens kracht bij kan zetten.

Jarenlang was de oorlog beperkt tot het oosten van Oekraïne, tot het industriegebied de Donbas. Maar sinds de Russische invasie in de nacht van 23 op 24 februari weet het hele land wat oorlog is. Een oorlog die nu ook de Krim heeft bereikt. Na het vastlopen van de Russische mars op Kiev schakelde de Russische president Poetin over op ’de bevrijding van de Donbas’. Maar nadat Russische troepen eind juni de grenzen van de provincie Loegansk bereikten, zijn zij in de tweede provincie van de Donbas, Donetsk, weinig opgeschoten.

Deze zomer leek Kiev het initiatief naar zich toe te trekken door in het zuiden een tegenoffensief aan te kondigen. Na een snelle opmars, met als hoofdprijs de havenstad Cherson, waren de Russen daar in maart teruggedrongen bij de stad Mikolajiv. Cherson zou nu als eerste terugveroverd moeten worden. Maar ter plekke is men nuchter: in de zomermaanden is het front ook in het zuiden weinig verschoven. „Voorlopig merken we niets van het tegenoffensief”, stelt de burgemeester van frontstad Mikolajiv, Aleksandr Senkevitsj. „Sterker nog: we weten dat het nog niet plaatsvindt, omdat er niet genoeg manschappen en materieel zijn om in de tegenaanval te gaan.”

Steeds meer mannen worden onder de wapens geroepen: Kiev zegt een leger van één miljoen mensen op de been te kunnen brengen. Maar training, in binnen- of buitenland, is vereist om hen niet als kanonnenvoer naar het front te sturen en ook voor het omgaan met nieuwe westerse wapensystemen.

Vastberadenheid en geduld zijn daarom essentiële ingrediënten voor een tegenoffensief, zowel voor Oekraïners als de westerse mogendheden die het land met wapens en financiële steun overeind houden. Voor de buitenwereld zal dat wennen zijn na de snelle Russische opmarsen in de eerste weken van de oorlog, de vernederende Russische terugtrekking die de oorlogsmisdaden boven Kiev blootlegde en de verwoestende strijd om de havenstad Marioepol. NAVO-baas Jens Stoltenberg waarschuwde in juni al dat de oorlog jaren kan duren.

„Als de Oekraïense troepen beschietingen uitvoeren, dan zijn die gericht en zo mogelijk niet in de buurt van de burgerbevolking”, zegt de burgemeester in ballingschap van de bezette stad Energodar, Dmytro Orlov. Dat valt ook te horen uit de mond van ontheemden die recent de provincie Cherson uit zijn gevlucht en aankomen in Zaporizja.

Vooral met de meervoudige raketwerpers HIMARS, waarvan de Oekraïense strijdkrachten er uit Amerika steeds meer tot hun beschikking hebben gekregen – inmiddels een stuk of twintig – zijn zij uiterst succesvol in het raken van de Russen in hun logistieke hart: wapendepots, commandoposten en aanvoerlijnen. Met een bereik tot tachtig kilometer en de grote precisie hebben deze westerse wapenleveranties het speelveld vereffend, waar de Russen in de lente een enorm overwicht aan artilleriestukken en munitie konden uitbuiten.

Door voltreffers op bruggen over de Dnipro worden zo’n 20.000 Russische troepen die op de noordoever van die rivier staan steeds verder afgesneden van hun bevoorradingslijnen en zullen langzaam uitgeput moeten worden. Maar, zo zegt de burgemeester van Mikolajiv, zij hebben hun posities met gewapend beton versterkt en het veelvoud aan manschappen dat Oekraïne nodig heeft voor een tegenoffensief is er (nog) niet. „We gaan niet tegen elke prijs in de aanval”, aldus Senkevitsj. „In Rusland hebben ze zulk kanonnenvoer, maar in Oekraïne prijzen we mensenlevens.”

Op humanitair vlak is en blijft de situatie in Oekraïne nijpend. Maar, zo verzucht Joeri Albesjenko terwijl hij voedselpakketten naar de dorpen rond Mikolajiv brengt, de donaties lopen steeds meer terug, zowel van Oekraïners zelf als uit het buitenland. „Iedereen is deze oorlog allang vergeten”, is hij somber. De oorlog in het hart van Europa verwordt steeds meer tot een slijtageslag aan de randen van Oekraïne. Kon je begin maart nog gratis het oorlogsland in op een boemeltrein die propvol met vluchtelingen naar het Poolse grensstadje Przemysl was gereden, nu is de gekoelde nachttrein met eindbestemming Kiev doorgaans uitverkocht: Oekraïners trekken met grote koffers terug hun land in.

Op plekken waar het directe oorlogsgevaar op langeafstandsraketten na is geweken, wordt het leven goedschiks of kwaadschiks opgepakt. Wegversperringen binnen steden als Odessa en Kiev zijn goeddeels opgeheven. Ook Zaporizja, zo’n dertig kilometer boven het zuidfront, is van het slot. Daar geniet het terraspubliek van zomeravonden, tot om elf uur de avondklok ingaat.

Maar het hele land bereidt zich voor op een winter die ongekend bitter zal zijn door de torenhoge gasprijzen en door oorlogsschade aan de infrastructuur. Er is een stormloop op stookhout. In steden dichter bij het front, zoals Charkov en Mikolajiv en de Donbas, is het onduidelijk of er überhaupt verwarming in de huizen zal zijn. In verwoeste plaatsen in bezet gebied is vaak helemaal geen gas, water of licht.

Poetin, die hoopte dat zijn troepen binnen luttele dagen Kiev binnen zouden rijden, lijkt inmiddels juist de tijd aan zijn zijde te zien: Koning Winter zal de tsaar wel een handje helpen. Door de gaskrapte weet hij zeker dat Europese landen onderling en hun bevolking zullen kraken wanneer prijzen de pan uit rijzen, de verwarming laag moet en fabrieken tot stilstand komen. En dat Oekraïne zo alleen komt te staan. In Oekraïne verrekende de alleenheerser zich. Maar schat hij ook het Westen verkeerd in?