Nicolien van Vroonhoven van NSC staat dinsdagavond de pers te woord in de Tweede Kamer. Naast haar collega-Kamerlid Aant Jelle Soepboer uit Nijewier. Fractieleider Pieter Omtzigt reageerde later op de avond in het tv-programma 'Humberto' op RTL4. Foto: ANP/Phil Nijhuis
De kans op een meerderheidskabinet lijkt verkeken. Pieter Omtzigts NSC trok zich dinsdag terug uit de formatiegesprekken met PVV, VVD en BBB. Met niet de rechtsstaat, maar financiën als spelbreker.
Dat de golven op X, voorheen Twitter, vaak hoog gaan, is bekend. Dat ze vaak niets zeggen, ook. Maar maandagavond was het alleszeggend.
PVV’er Geert Wilders typte na een verzoeningsgesprek met VVD, NSC en BBB het bericht dat ‘de inzet van de partijen die nu onderhandelen’ ook ‘echt moet zijn om er samen uit te komen’. VVD-leider Dilan Yesilgöz onderschreef al snel Wilders’ woorden: ‘Sluit ik mij helemaal bij aan.’ En BBB-voorvrouw Caroline van der Plas? ‘Ik ook.’
Informateur Ronald Plasterk kreeg een appje
Maar ‘kwartet’ bleef uit. Pieter Omtzigt, leider van NSC, hulde zich in stilzwijgen. En dag later antwoordde hij, via een brief aan de leden: NSC trekt zich terug uit de gesprekken met PVV, VVD en BBB. Informateur Ronald Plasterk kreeg een appje.
De NSC-fractie, schreef Omtzigt aan de partijleden, is ‘zeer geschrokken’ van de staat van de overheidsfinanciën. Omdat de partij ‘onder geen enkel beding loze beloftes’ wil maken, ziet de fractie het niet zitten om verder te praten over kabinetsdeelname.
Niet de rechtsstaat, of migratie, maar de staatskas als spelbreker
En zo verliet Omtzigt het praatklasje, elf weken na de verkiezingen. Het terugtrekken van NSC volgt op een turbulente, maar korte geschiedenis van de eerste gespreksronde onder informateur en oud-minister Plasterk.
Wat moest beginnen met gesprekken over de rechtsstaat en democratie, bleek een wekenlange onderhandeling in een zelfopgelegde radiostilte. In de laatste tien dagen schuurde het tussen de formerende vier, met sneren over en weer – vaak via sociale media.
Dat de onderlinge chemie ver was te zoeken, kondigde zich al direct na de verkiezingen af. Met de PVV aan de ene kant en Omtzigts NSC aan de andere, leken de verschillende visies op de democratie en rechtsorde onoverbrugbaar.
Maar niet de rechtsstaat, ook niet migratie, maar dat ándere punt blijkt nu spelbreker: de financiën. Met de PVV – ,,geen pijnlijke megabezuinigingen’’ – versus de zuinige en degelijke NSC. Omtzigt vond in de opgevraagde stukken zijn gelijk: wat hij wil, kan niet waargemaakt worden. Er moet, schetsten topambtenaren al eerder, 17 miljard euro worden bezuinigd door het nieuwe kabinet.
Plasterk: geen informatie achtergehouden
In de brief wijst Omtzigt op gevraagde brieven over financiële tegenvallers. Na ‘aandringen’ kreeg Omtzigt die inzage maandagmiddag en schrok zich een hoedje. Plasterk, bovendien, had deze brieven al zeker een week in huis, suggereerde Omtzigt.
Informateur Ronald Plasterk reageert dinsdagavond op het vertrek van NSC uit de formatiegesprekken. Foto: ANP/Robin Utrecht
Plasterk noemde het NSC-argument over de financiën tegenover de parlementaire pers dinsdagavond ,,onzin’’. Hij zei tegelijkertijd dat de partijen niet hebben gevraagd om financiële meevallers. Ook ontkende hij informatie te hebben achtergehouden. Plasterk heeft de partijen voor woensdagavond bijeengeroepen, Omtzigt heeft laten weten niet te komen.
Kans op rechts meerderheidskabinet verkeken
Door de stap van Omtzigt zijn de kansen op een rechts meerderheidskabinet verkeken. NSC is ‘zich uiteraard zeer bewust van haar verantwoordelijkheid voor een landsbestuur’, aldus de fractie in de ledenbrief. NSC wil daarom ‘constructief, maar wel zorgvuldig’ meewerken aan een minderheidskabinet of een breed extraparlementair kabinet, met onpartijdige ministers.
Daarmee herhaalde Omtzigt zichzelf. In een brief aan Plasterk, net na de verkiezingen, zag Omtzigt ‘geen basis’ om met de PVV te onderhandelen over ‘een meerderheidsregering of minderheidsregering’. Omtzigt sorteerde voor op ‘varianten’, die hij nu weer noemt.
Pieter Omtzigt in spagaat
Het tekent Omtzigt: in spagaat tussen verantwoordelijkheid nemen en verantwoordelijk zijn. Aan de ene kant wil hij niet de zorg dragen voor iets dat hij niet kan waarmaken: ‘Bestaanszekerheid bouw je niet met luchtkastelen.’
Aan de andere kant wil hij zijn electorale succes, 20 zetels, verzilveren. Hij heeft grootse plannen over de herinrichting van het staatsbestel, het omvormen van het belastingstelsel en het verbeteren van de bestuurscultuur. Maar alleen op zíjn manier.
‘Omtzigt gooit handdoek in de ring’
Terwijl Omtzigt een poging deed zijn verhaal uit te leggen, veegden de andere drie hoofdrolspelers hun straatje al typend schoon. Op X sloten PVV, VVD en BBB de rijen. Wilders schreef dat hij er ‘helemaal niets’ van begreep dat Omtzigt ‘de handdoek in de ring’ gooide. Yesilgöz was ‘zeer verbaasd’ en Van der Plas noemde het ‘verbijsterend’ en ‘een totale verrassing’.
Zij zagen niet alleen Omtzigt vertrekken, met hem ook de enige kans op een rechts meerderheidskabinet. En dat ligt niet aan hen, waren ze het gedrieën eens.
