Een goede kennis verloor onlangs zijn vrouw na een ziekbed van vele maanden. In die periode hadden we meer contact dan tevoren. Toen ik hem kort voor haar dood vroeg wat onze gesprekken voor hem betekenden, gaf hij het volgende verrassende antwoord.
„Aanvankelijk”, zo zei hij, „waren onze gesprekken oké maar niet veel anders dan tevoren of met anderen en ik heb weleens een gesprek afgezegd uit…..tja waarom eigenlijk? Ik denk omdat ik dacht daarmee niet veel te missen. Dat veranderde toen de toestand van mijn vrouw plotseling verergerde, ik je dat vertelde en jij mij vroeg of ik op haar dood voorbereid was.
Aanvankelijk vond ik dat een te confronterende vraag. Want je wist hoe symbiotisch onze relatie was, en hoe groot de emotionele krater het verlies van haar zou slaan. Ik had al vaker laten doorschemeren dat ik dan niet meer wilde leven. Jouw reactie? ‘Dan wordt het tijd dat we een citadel voor je gaan bouwen’. Mijn eerste reactie? Waar heb je het in godsnaam over, een citadel bouwen. Wat is dat en hoe doe je dat en waarvoor zou dat mij helpen in het uur van haar dood?
Jouw uitleg is de reden dat ik hier zit
De uitleg die je me toen gaf heeft voor mij alle verschil van de wereld gemaakt en is de reden dat ik hier zit. De uitdrukking ‘een citadel bouwen’, in wezen een psychologische term, zo legde je uit, komt van jouw leermeester, Albert Ellis, een zeer vooraanstaand psycholoog in de vorige eeuw, die deze weer aan het werk van een beroemd filosoof uit de Romeinse tijd (circa 50 - 130 n Christus) Epictetus genaamd, heeft ontleend.
Door Epictetus zou het allereerste psychologische zelfhulp boek ooit zijn geschreven. Alhoewel, niet zozeer geschreven als wel aan zijn leerlingen gedicteerd en door hen opgeschreven. De compilatie van die dictaten heeft veelal onder de titel Enchiridion, Grieks voor handboek of voor wat je in de hand houdt, grote verbreidheid gekregen. Tenminste drie Romeinse keizers zijn ermee opgevoed, waarvan Marcus Aurelius de bekendste is. En tot op de dag van vandaag ook tal van ook tal van filosofen en psychologen, waartoe ik jou ook reken.
‘Betere gedachten, betere gevoelens
Maar belangrijk is de eeuwenlange invloed van Epictetus, zo legde je me uit, vooral gebleven door zijn wijsheden met grote praktische-inzichtwaarde. En je noemde me er een aantal. Zoals: ‘Wij mensen raken niet van streek door de dingen zelf maar door de manier waarop we over de dingen denken’. Niet zelden afgekort als ‘betere gedachten, betere gevoelens’. Of ‘Ik kies er zoveel mogelijk voor geen energie te verliezen aan waarover ik geen controle heb’. Of ‘Ik zal iets dat ik niet wil nooit definiëren als iets dat ook absoluut niet mag bestaan’.
Benader je psyche als een vesting met sterke en kwetsbare kanten
Maar meest sprekend vond ik Epictetus’ Citadel metafoor. Die komt kortweg hierop neer. Benader je psyche als een vesting met sterke en kwetsbare kanten. Bouw binnen die vesting een extra versterkt, zo goed als onneembaar, innerlijk fort op, de citadel. Daarachter kun je in tijden van al te heftige onverwachte emotionele ‘overvallen’ je terugtrekken, gedachten als innerlijke verdedigingswapens verzamelen en denkend aan de toekomst besluiten je kwetsbare kanten, fysiek, psychisch of sociaal, vooral als uitdagingen te benaderen.
En inderdaad, de dood van mijn vrouw heeft niet het laatste woord in mijn leven gekregen.”
