Gaat het afschrikbeleid van Wilders Ter Apel helpen? 'Wij hebben solidariteit nodig.'

Een klap in het gezicht. Het intrekken van de Spreidingswet valt slecht bij het lokale bestuur in Ter Apel. Het felbevochten middel om solidariteit in de asielopvang af te dwingen bij andere gemeenten, de enige hoop op verlichting, wordt alweer afgenomen voordat het goed en wel is ingevoerd.

Niet alleen de gemeente Westerwolde, ook de provincie en veiligheidsregio Groningen, zien het somber in. „We zijn weer terug bij af”, zegt burgemeester van Groningen Koen Schuiling (VVD). „Deze crisis is door onszelf georganiseerd: namelijk door gemeenten die niet schouder aan schouder willen staan om mensen op te vangen. Het was al teleurstellend dat de Spreidingswet nodig was, maar om die wet nu aan de kant te schuiven, zonder daarnaast antwoord te geven op de problemen die spelen, is bijzonder slechte politiek.”

Biedt ‘het strengste asielbeleid ooit’ dan geen oplossingen voor de situatie in Ter Apel. De coalitiepartners denken van wel. De oplossing is afschrikking. Met een ‘Asielcrisiswet’ in de hand wil de coalitie de komende twee jaar onder meer stoppen met het in behandeling nemen van asielaanvragen, de opvang versoberen, strengere grenscontroles houden en het recht op gezinshereniging ontzeggen of uitstellen.

„Wie wil er dan nog naar Nederland komen?”, zegt Geert Wilders. „Dan ga je toch lekker naar Duitsland?”

Critici hebben hun twijfels. Ten eerste is het de vraag of de asielcrisiswet standhoudt, omdat er van een noodsituatie geen sprake is. „De instroom is in historisch perspectief niet uitzonderlijk hoog, en ook niet hoger dan in onze buurlanden”, zegt hoogleraar bestuurskunde Heinrich Winter van de Rijksuniversiteit Groningen. En zonder crisiswet is Nederland gewoon, net als elk ander land, verplicht om asielaanvragen in behandeling te nemen.

Ten tweede is het onzeker of die afschrikking überhaupt werkt. Onderzoeken laten zien dat het asielbeleid van een land maar beperkt invloed heeft op de instroom. Ook nu al zijn er door de oplopende wachttijden bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst mensen die meer dan 15 maanden moeten wachten op een beslissing. Toch zijn ze er nog steeds. „Als het niet genoeg afschrikt loopt het opvangstelsel nog verder vast”, zegt Winter.

Als dat gebeurt heeft de coalitie geen alternatieven. De Spreidingswet gaat de prullenbak in, en statushouders zullen nog moeilijker uitstromen uit azc’s als ze geen voorrang meer krijgen bij sociale huurwoningen, zoals de coalitie wil. ‘Het gras van Ter Apel is dan weer dichtbij’, stelt het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) in een reactie op de plannen. Over andere oplossingen voor Ter Apel, zoals het openen van meerdere aanmeldcentra in Nederland, wordt door deze coalitie niet gerept.

„Als de druk op Ter Apel nog groter wordt hebben wij daar als regio geen antwoord op”, zegt Schuiling. Ondertussen wijst hij erop dat de coalitie tegelijkertijd de bed-bad-brood-regeling wil afschaffen (‘landelijke vreemdelingenvoorziening’), waarmee gemeenten uitgeprocedeerde vreemdelingen sobere opvang bieden. „Dan is het antwoord dus blijkbaar dat deze mensen maar op straat moeten zwerven. Daar zit helemaal niemand op te wachten.”

De hoop van raadsleden in de gemeente Westerwolde is na het verlies van de Spreidingswet (‘we hebben die solidariteit nodig’) dan maar gevestigd op de strenge maatregelen die de coalitie aankondigt tegen overlastgevers, criminele asielzoekers en uitgeprocedeerden. Daarmee zou Ter Apel voor een deel geholpen kunnen zijn. „Al twijfel ik wel aan de uitvoerbaarheid en juridische houdbaarheid daarvan”, zegt Marco Visscher van Gemeentebelangen Westerwolde.

Voor de langere termijn, na die eerste crisiswet, wil de coalitie het asielstelsel hervormen. De inzet is om het tweestatusstelsel weer in te voeren – waarbij oorlogsvluchtelingen slechts tijdelijk bescherming krijgen en hun gezin niet mogen laten overkomen. Vervolgden op basis van politiek, religie of identiteit krijgen meer rechten. Dat is een stelsel die meerdere Europese landen hanteren maar in Nederland eerder leidde tot veel rechtszaken.

Daarnaast wil de coalitie een uitzonderingspositie bedingen bij de EU en voorstellen om het VN-vluchtelingenverdrag te hervormen. Hoogleraar Winter: „De Europese Commissie lacht ons uit. Waarom zouden wij een uitzondering zijn? Ook bij de VN zal het zo gaan. Hoezo heeft het rijke westen een probleem met asiel, zullen andere landen denken. Verreweg de meeste vluchtelingen worden niet daar opgevangen.”

De hoop van de coalitiepartijen is dat het presenteren van zoveel mogelijk strenge maatregelen – of ze nou uitvoerbaar zijn of niet – asielzoekers voldoende zal afschrikken. Het is een gok. Voor de ‘échte’ asielzoeker, waar deze coalitie nog wel opvang aan wil bieden, zal het de omstandigheden in ieder geval sterk verslechteren.

Waar alle betrokkenen het over eens zijn is dat in ieder geval op korte termijn de problemen voor Ter Apel alleen maar groter worden. Ook Wilders zelf zegt dat ze nog moeten zien wannéér deze maatregelen kunnen worden ingevoerd. Ondertussen geven donderdag de eerste gemeenten al aan geen asielopvang meer te gaan faciliteren nu de Spreidingswet van de baan is.

„Ik heb mevrouw Yeşilgöz wel een keer gezien in Ter Apel”, zegt Koen Schuiling. „Ik vraag me af of ze het doorhad. Ik krijg de indruk van niet. Maar ik nodig de nieuwe coalitie graag een keer uit.”