Het Toukomst-fonds is bedoeld voor initiatieven om de leefbaarheid in de gasprovincie Groningen op te vijzelen, maar veel plannenmakers wachten al jaren op het verwachte geld. Foto: Archief Kees van de Veen
Hoeveel mooie initiatieven ‘voor en door de Groningers’ zijn er nu eigenlijk daadwerkelijk van de grond getild met de 100 miljoen ‘aardbevingsgeld’ in de Toukomst-pot? Gedeputeerde Susan Top dringt aan op onderzoek.
In januari 2021 verkoos een onafhankelijk ‘burgerpanel’ 44 projecten uit ruim 900 plannen voor de verbetering van de leefbaarheid in de aardbevingsprovincie. Die ideeën waren ingediend door ‘gewone Groningers’ na een oproep van het Nationaal Programma Groningen.
Het NPG heeft een pot van 100 miljoen ter beschikking voor de realisatie van dit zogeheten Toukomst-programma. Daaruit werden begin 2021 bedragen van enkele tienduizenden euro’s tot een paar miljoen gereserveerd waarmee de bedenkers samen met het NPG aan de slag konden.
Afgelopen voorjaar trok een groep initiatiefnemers aan de bel in Dagblad van het Noorden. Zij beklaagden zich over de moeizame samenwerking met het NPG en de Toukomst-organisatie. Ruim twee jaar nadat hun plan werd geselecteerd hadden zij nog altijd geen zicht op realisatie en het geld daarvoor komt maar mondjesmaat beschikbaar.
De boze initiatiefnemers verwijten de NPG en de Toukomst-organisatie bureaucratie. Steeds weer zouden nieuwe eisen en regels worden gesteld met langdurige vertraging en uitstel tot gevolg. De ‘vinkjescultuur’ bij de projectorganisatie leidt tot frustratie en teleurstelling bij veel deelnemers.
Volgens NPG zelf ligt Toukomst na lange aanloop inmiddels op stoom
De NPG wijst de kritiek pertinent van de hand. De organisatie erkent wel dat Toukomst een lange aanloop heeft, maar spreekt van een leerproces. Zo’n grootscheeps programma voor burgerinitiatieven-’van onderaf’ is in Nederland niet eerder vertoond.
Inmiddels zijn de kinderziektes volgens NPG overwonnen: een groot aantal projecten is wel degelijk in uitvoering, van wandelroutes tot de succesvolle Zummerbühne-theaterproducties, Bovendien zou de 100 miljoen al bijna volledig opzij zijn gezet voor de deelnemers, met goedkeuring van het NPG-bestuur, met vertegenwoordigers van onder meer provincie, Rijk en de aardbevingsgemeenten.
Maar voor veel initiatiefnemers is de praktijk anders, stelt Erwin Winkel, één van de plannenmakers die in 2021 werden geselecteerd voor het Toukomst-programma. „Van de 44 initiatieven zijn er nog altijd 27 die niet van de grond komen”, stelde hij afgelopen week in een commissievergadering van Provinciale Staten. En van de 100 miljoen is volgens hem niet meer dan 19 miljoen daadwerkelijk uitgekeerd aan initiatiefnemers.
Winschoter is woest over afwijzing (‘per mail’) na vier jaar werk
Met het beoordelingstraject door het burgerpanel meegerekend heeft Winkel inmiddels ruim vier jaar werk gestoken in zijn plan om vrijkomende gaswinningslocaties van de NAM om te bouwen tot kleinschalige, lokale waterstoffabriekjes. In oktober kreeg hij definitief het lid op de neus: zijn project zou toch ‘helaas niet voldoen aan de Toukomst-kaders’. „Dat werd mij per mail meegedeeld.”
De Winschoter werktuigbouwkundige is woest. Hij voelt zich eerder tegengewerkt dan geholpen door de Toukomst-organisatie, zei hij in de Groninger Staten. „Ik heb drie projectbegeleiders gehad, alle drie bakten ze er niks van.” Hij verwijt de programma-organisatie ‘incompetentie’ en ‘solistisch en niet integer handelen’.
„Er staat in een nieuwsbrief dat mijn project ‘in uitvoering’ is. Dat is gewoon een glasharde leugen”, zegt Winkel. „Er staat ook in die brief dat er voor dit project 50.000 euro gereserveerd is. Ook dat is gewoon niet waar. Dat geld hebben wij nooit gekregen. En dan word ik aan eind van de rit afgewezen. Zonder tussenkomst van de beoordelingscommissie of het burgerpanel. Waar ben je dan in godsnaam mee bezig? Dat kan toch niet!”
‘Er gaat een hoop goed binnen Toukomst, maar we horen ook andere verhalen’
De negatieve ervaringen van Winkel en andere deelnemers, zijn reden genoeg voor een grondige evaluatie, zegt gedeputeerde Susan Top in een reactie. Zij wil daar op aandringen in het dagelijks bestuur van het NPG waarvan ze deel uitmaakt sinds haar aantreden in het provinciebestuur.
De gedeputeerde benadrukt daarbij wel dat „een hoop projecten binnen Toukomst ook gewoon goed gaan.” „Maar Winkel is niet de enige die frustraties heeft over hoe het proces gelopen is.” Voor een deel ligt die frustratie volgens haar in teleurstelling bij betrokkenen over hun hooggespannen, maar niet ingeloste verwachtingen. „Maar we horen ook andere verhalen.”
Het NPG-bestuur hakt binnenkort toch al de knoop door over een bredere evaluatie over het hele programma van 1,15 miljard dat de afgelopen jaren is uitgerold in de aardbevingsprovincie. Dat onderzoek moet lessen opleveren voor de besteding van de nieuwe miljarden van het Rijk die de komende dertig jaar deze kant op komen in het kader van de ‘ereschuld’ aan Groningen.
Gedeputeerde: ‘Hoe is het gelopen en wat kunnen we daarvan leren?’
„Mijn voorstel zou zijn om daarin nadrukkelijk ook Toukomst in mee te nemen en te kijken hoe dat proces nu gelopen is en wat we daarvan kunnen leren”, zegt Top. Een eigen evaluatie was recent reden voor de provincie om fors meer tijd en geld te steken in de begeleiding van plannenmakers voor de NPG-onderdelen waarvoor ze zelf verantwoordelijk is. ,,Dat zijn lessen die we ook rond Toukomst zouden kunnen trekken.”
