De ambtelijke molen en de vinkjescultuur. Illustratie: Job van der Molen
Een mooier Groningen, voor en door Groningers. Dat was ruim twee jaar geleden het idee bij de start van Toukomst, een pot met 100 miljoen euro voor de aardbevingsprovincie. Inmiddels groeit het ongeduld bij plannenmakers die hun idee indertijd geselecteerd zagen. Zij stranden op bureaucratie en willekeur.
Nieuwjaarsdag was al weken achter de rug, maar champagnekurken knalden. Eind januari 2021 kregen tientallen Groningers te horen dat hun ambitieuze plannen voor de aardbevingsregio kans maakten op een subsidie uit de schatkist van Toukomst: een fonds van 100 miljoen euro voor mooie initiatieven voor en door de inwoners.
Het nieuws werd met feestgedruis ontvangen. Maar twee jaar later zit een groeiende rij uitverkoren plannenmakers nog altijd duimen te draaien, ongeduldig en gefrustreerd over de bureaucratie bij de organisatie die het allemaal van de grond moet helpen tillen: het Nationaal Programma Groningen.
Inmiddels is Leanne Nobel wel over de ergste woede heen. ,,Maar ik ben maanden behoorlijk van slag geweest’‘, zegt ze thuis in Scharmer. ,,Dat het ons zó door de vingers is geglipt: ik was er letterlijk ziek van.’‘
Zó dicht was ze bij de finish met haar stichting Hoop voor Hoog Hammen. Het koopcontract was al getekend, de leverdatum vastgelegd: een nieuwe bestemming leek in zicht voor de uit 1869 stammende herenboerderij Hoog Hammen bij Overschild.
Toch ging het mis, op het allerlaatste moment. Het verwachte Toukomstgeld kwam niet op tijd en de boer-eigenaar verkocht de boel aan een collega. Waaraan dat lag? Dat lijdt voor Nobel geen twijfel: ,,Wij zijn misleid door de mensen die ons hadden moeten helpen. Ze hebben ons een worst voorgehouden.’‘
Het geld sijpelt maar mondjesmaat door naar de Groningse plannen
Van, voor en door de Groningers: dat was de centrale gedachte achter Toukomst, het leefbaarheidsprogramma waarvoor het NPG 100 miljoen euro heeft vrijgemaakt uit de in totaal 1,15 miljard euro die het Rijk heeft toegezegd om aardbevingsprovincie Groningen nieuw toekomstperspectief te geven.
Toukomst is bedoeld als tegengif voor het cynisme onder de Groningers over meer dan tien jaar sleuren en trekken aan een nauwelijks van de grond komende schadeherstel- en versterkingsoperatie. Geef inwoners zelf de regie over de leefbaarheid van hun provincie en ook hun geschonden vertrouwen in de overheid zal herstellen, zo was de theorie.
De praktijk blijkt echter weerbarstig, zeggen de Groningse plannenmakers met wie Dagblad van het Noorden de afgelopen maanden sprak over hun ervaringen sinds ze begin 2021 ‘in de prijzen’ vielen met hun Toukomstidee. Tonnen, soms zelfs miljoenen kregen ze – vaak tot eigen verbazing – toegedacht bij de finale selectieronde waarop de Groninger Staten in juni politiek groen licht gaven.
Toch landt het geld tot dusver slechts mondjesmaat bij de initiatiefnemers. Volgens NPG is inmiddels het merendeel van de uitverkoren projecten formeel ‘goedgekeurd’. Maar dat betekent nog niet dat de bedenkers zelf actief aan de slag zijn met hun Toukomstgeld. Hier en daar is een website in het leven geroepen, er zijn externe bureaus ingehuurd voor haalbaarheidsstudies, er wordt volop aan plannen gesleuteld, maar uiteindelijk blijft het aan NPG en de provincie of en wanneer de subsidie daadwerkelijk bij de initiatiefnemers terechtkomt.
Bedenkers voelen zich gevangen in een bureaucratisch moeras
Dat vraagt veel geduld van de plannenmakers. Bij Toukomst zouden nu eens een keertje níét de bestuurders en ambtenaren de Groningers komen vertellen hoe het moet. Maar intussen voelen veel creatieve geesten en ondernemers zich gevangen in een bureaucratisch moeras. Hun uitverkoren Toukomstplan wordt hen in praktijk uit handen getrokken door een legertje deskundigen en professionals. De bedenkers wachten aan de zijlijn af hoe het oordeel over hun idee uitvalt.
,,Er heerst een verschrikkelijke vinkjescultuur’‘, zegt een plannenmaker die er ‘helemaal klaar’ mee is. Toch wil hij anoniem blijven om z’n glazen niet definitief in te gooien, voor het geval er toch nog beweging komt in de zaak. ,,Voor elke stap die je vooruit denkt te zetten, moet je er twee terug omdat de ene ambtenaar er weer anders over denkt dan zijn collega bij de vorige overheid.’‘
Kom met een goed plan, was eind 2019 de oproep van het Nationaal Programma Groningen nadat landschapsarchitect Adriaan Geuze van het Rotterdamse ontwerpbureau West 8 de contouren voor Toukomst op papier had gezet.
,,Het Groningse platteland kraakt in al zijn voegen’‘, schetste Geuze zijn missie in een interview met deze krant. Bevolkingskrimp, vergrijzing, de uittocht van de jeugd en daar bovenop de aardbevingen: ,,Mensen hebben grote zorgen over hun bestaan. Hun mentale gezondheid wordt ondermijnd. Dus: wat je ook doet in een gebied en hoe je het ook aanpakt, het moet altijd gaan over mensen!’’
Dat vonden die mensen zelf ook. De oproep van het NPG leverde een storm aan ideeën op: in het voorjaar van het nieuwe jaar lagen er ruim 900 projectvoorstellen op tafel, rijp en groen door elkaar. Oorspronkelijk zouden er drie winnende projecten worden uitgepikt, maar met zoveel animo ging dat niet lukken zonder het enthousiasme meteen weer de kop in te drukken.
Dus kwamen er bijeenkomsten waar bedenkers en begeleiders, van NPG en West 8, vergelijkbare plannen zoveel mogelijk in elkaar vlochten. Tot er 59 overbleven. Nog steeds te veel, dus stelde NPG een burgerpanel samen dat – gesouffleerd door een online-publieksstemming – een verdere schifting aanbracht tot uiteindelijk 44 plannen.
Door allerlei hoepels gesprongen, maar de toegewezen subsidie ligt al een jaar op de plank
In januari ‘21 maakte het NPG de winnende projecten bekend. ,,Als je dan na ruim een jaar hoort dat je aan de slag mag, denk je dat je toch inmiddels wel door genoeg hoepeltjes bent gesprongen’‘, zegt Veendammer Tim Smit. Hij zag zijn project ‘Stee(Vast) in de Regio’ door het Burgerpanel gehonoreerd met een opstartsubsidie van 100.000 euro.
Daarmee kon hij aan de slag met zijn plannen voor een nieuwe sociale en culturele bestemming van leegstaand erfgoed. Hij werd gekoppeld aan een verwant project: Stee Aletta, een plan om de monumentale Rijks HBS in Sappemeer een nieuwe functie te geven als ontmoetingsplek en toeristisch informatiepunt.
Duizenden uren werk hebben ze er ingestoken, Smit en zijn Stee Aletta-collega Renee Hassing. Maar de 100.000 euro die op advies van het Burgerpanel aan hun project werd toegekend, ligt nog op de plank. Slechts een deel van hun kosten werd volgens Smit vergoed.
,,Ik denk dat we het plan wel zes keer hebben aangepast op initiatief van NPG en het Toukomstmanagement. Telkens kwamen ze met nieuwe dingen waardoor het weer moest worden omgegooid. Allemaal in onze eigen tijd. Intussen werd wel voor 50.000 euro een haalbaarheidsonderzoek besteld. Daaruit rolde een rapport dat wij ondermaats vonden. Conclusie: niet haalbaar.’‘
De spelregels veranderen voortdurend, de initiatiefnemers voelen zich gemangeld
Smits verhaal is exemplarisch voor dat van heel veel andere plannenmakers. Spelregels veranderen voortdurend en initiatiefnemers voelen zich gemangeld tussen de Toukomstorganisatie en de provincie, die moet beslissen of er al dan niet geld komt. Het enthousiasme waarmee bedenkers begonnen aan hun project, smolt naarmate ze verder het ‘bureaucratisch moeras’ inliepen, zoals een van hen zegt.
,,Bij Toukomst voelen ze zich tot niks verplicht’‘, zegt de eerder aangehaalde ondernemer die nog steeds hoopt zijn plan vlot te trekken en daarom niet wil prijsgeven om welk project het precies gaat. ,,Je denkt: mijn plan is toch uitverkozen, dan gaan we dat nu toch samen uitvoeren? Maar wat je van ze terugkrijgt, is: jij doet alsof je ergens recht op hebt, maar dat is niet zo.’‘
Plannenmakers zetten grote vraagtekens bij de professionaliteit van hun projectbegeleiders en nog meer bij hun betrokkenheid. ,,Het is een duiventil bij Toukomst’‘, zegt Erwin Winkel. ,,Ik ben inmiddels toe aan mijn derde projectbegeleider. De eerste begreep er niks van en haakte af voor een wereldreis, de volgende viel langdurig uit met een burn-out en na elke wisseling kon ik alles weer van voren af uitleggen.’‘
Winkel kreeg in het advies van het Burgerpanel 5 miljoen toebedeeld voor zijn project Waterstofbanen in de maakindustrie. De Winschoter, van huis uit scheepsmotorenbouwer, bedacht een plan om de vrijkomende gaswinningsinstallaties in Groningen om te bouwen tot groene waterstofproductielocaties. De geproduceerde waterstof kan via het bestaande gasnet getransporteerd. ,,De NAM heeft serieuze belangstelling.’‘
Hij maakt wel stappen met zijn waterstofplan, maar niet dankzij Toukomst, zegt Winkel. ,,Van het oorspronkelijke projectidee is niks over. Steeds weer moest het toch weer anders. En als het dan geregeld was, kwamen ze wéér met nieuwe spelregels. We waren al een heel eind met elkaar bezig, toen vanuit de provincie ineens de vraag opkwam of NPG-geld voor het project niet zou neerkomen op ongeoorloofde staatssteun. Dus toen konden we dáár weer mee aan het werk. Sindsdien zijn we aan het kijken hoe we het zo in elkaar kunnen steken dat we die toets kunnen doorstaan.’‘
‘Ongeoorloofde staatsteun’ maakt van commerciële ideeën een ingewikkelde puzzel
Ongeoorloofde staatssteun is een begrip dat bij veel deelnemers langskomt in het Toukomsttraject. Overheden mogen niet rechtstreeks investeren in commerciële activiteiten omdat dat marktverstorend zou kunnen werken. Dat is een complexe en daardoor ook tijdverslindende horde die moet worden genomen voor projecten op zakelijke leest of waarvoor vastgoed moet worden aangekocht. Die puzzel moest bijvoorbeeld worden gelegd voor Roemte, het kredietfonds dat leningen verstrekt aan burgerinitiatieven die leegstaande scholen, kerken en ander erfgoed een nieuwe functie willen geven.
Dat Roemte is een verhaal apart binnen het Toukomstdossier. Het is een van de twee grote ‘parapluprojecten’: een springplank waarmee ook veel andere uitverkozen plannen van de grond moeten worden getild. Roemte neemt vooralsnog bijna de grootste hap uit de Toukomstpot: 23 miljoen euro. Nog meer geld gaat naar het andere parapluproject: de Landschapswerkplaats, een fonds van 30 miljoen euro waaronder inmiddels tien Toukomstprojecten vallen op het gebied van vooral natuur- en landschapsbeheer en (vaar)recreatie.
Roemte had een op zijn zachtst gezegd merkwaardige aanloop, vertelt Henk Roede. De Grootegaster stond zelf mede aan de basis van het kredietfonds, maar zijn rol was uitgespeeld voor hij er erg in had. In januari ‘21 selecteerde het Burgerpanel zijn project Golden Raand, een plan voor een kredietfonds dat voordelige hypotheekleningen zou moeten verstrekken aan mooie burgerinitiatieven voor leegstaand vastgoed en erfgoed. Roede werd gekoppeld aan het vergelijkbare project Erfgoud. Bij een krachtenbundeling onder de noemer Roemte lag er 23 miljoen euro klaar.
Roede zag zich echter snel voorbijgestreefd door zijn partners van Erfgoud. Die hebben hem naar zijn overtuiging buitenspel gezet door buiten zijn medeweten rechtstreekse afspraken te maken met de NPG.
,,Na de eerste gesprekken werd ik nergens meer voor uitgenodigd. Met de inbreng die ik daarbuiten aanleverde, werd niks gedaan. Telkens kreeg ik te horen dat ik geduld moest hebben: eerst moest er een stichting Roemte komen, daarna zou ik er wel weer bij worden betrokken. Maar toen ik uiteindelijk zelf maar aan de bel trok in Ten Boer, kreeg ik te horen dat ik geen rol meer kon hebben in het project omdat ik een dubbele pet zou hebben. Want Roemte wilde ook een bijdrage leveren aan een ander project waarbij ik betrokken ben: het Museumplein Grootegast, een netwerk van kleine musea in ons dorp.’‘
Henk Roedes idee werd een club met zeven betaalde krachten. ‘Ik ben er doelbewust uitgewerkt’
Zonder Roede zetten de initiatiefnemers achter Erfgoud hun plannen door, samen met het Toukomstmanagement. Inmiddels is er voor het fonds een projectorganisatie opgetuigd van zeven betaalde krachten, met Erfgoudbedenker Henk Boldewijn als directeur. ,,Dat plaatst dat dubbelepetverhaal in een heel ander daglicht. Temeer als ik zie dat een van de eerste gefinancierde initiatieven een kunstexpositie is aan boord van de met Roemtegeld te restaureren tjalk Gouwzee. Die tentoonstelling is georganiseerd door Het Resort, de kunstorganisatie van een van de beroepskrachten van Roemte.’‘
Voor Roede zijn de druiven zuur. Pogingen om nog iets recht te trekken via Toukomst, NPG en het provinciebestuur leverden niks op. ,,Via via hoor ik nu vanuit de NPG-organisatie dat ik boos en teleurgesteld zou zijn omdat ik zelf een baan zou hebben gewild. Maar daar was ik helemaal niet op uit. Ik dacht dat ik een goed idee had, zoals ook bevestigd door het Burgerpanel. En ik had graag meegedacht over hoe dat zou zijn te realiseren. Maar ik ben er doelbewust uitgewerkt, notabene door de man die nu zelf een baan heeft.”
„Van mijn idee van een laagdrempelig fonds is bovendien niets meer over. Roemte hanteert nu een verdienmodel waarbij de leners ook betaald advies afnemen. Met zo’n ‘winkelnering’ zijn kleinschalige initiatieven helemaal niet geholpen.’‘
De ambtelijke molens draaien zo traag dat de deadline verstrijkt voor de redding van hoeve Hoog Hammen
Roemte speelde ook een rol in Leanne Nobels stukgelopen redding van Hoog Hammen. Beter gezegd: speelde niet de gehoopte rol. Ook hier komt weer dat staatssteunvraagstuk om de hoek kijken. Het kostte bijna een jaar om het Roemtefonds zo te ontwerpen dat het voldeed aan de spelregels. Zó lang, dat de deadline verstreek, die Hoop voor Hoog Hammen in het koopcontract was overeengekomen.
De stichting blijft teleurgesteld achter, zegt Nobel. ,,We hebben keer op keer bij NPG en Toukomst gewaarschuwd: jongens, als we te laat zijn, gaat het naar een andere koper. Dat hebben we in 2020 al eens meegemaakt met deze eigenaar, toen we een bod hebben gedaan op de boerderij inclusief de bijbehorende 50 hectare grond. Daarbij zouden wij het huis en schuren krijgen en burgercoöperatie Land van Ons het land gaan bebouwen. Daarmee heeft de eigenaar ook toen een hogere prijs voor de grond bedongen bij een andere koper, notabene dezelfde koper die nu ook de boerderij heeft overgenomen.’‘
Nobel houdt haar hart vast voor wat er nu gebeurt met Hoog Hammen, dat vorig jaar zomer het sfeervolle decor was voor de theaterproductie Zummerbühne, met 23.000 bezoekers een van de eerste zichtbare Toukomstprojecten en meteen het meest in het oog springende initiatief.
De voortekenen zijn verontrustend, zegt ze. Nog voor de producenten de laatste decorstukken hadden opgeruimd, sloot de nieuwe eigenaar het erf af. Verder zijn er markante bomen gerooid en is er volgens Nobel schade toegebracht aan het monumentale interieur van de boerderij. ,,Er dreigt onvervangbaar erfgoed verloren te gaan.’‘
Toukomst heeft de reddingspoging laten ontsporen, vindt Nobel. Zeker, er is nog wel geprobeerd de boel vlot te trekken. NPG-directeur Siem Jansen wist de eigenaar te bewegen tot een maandje respijt, nadat de deadline op 1 februari was verstreken. Ook deed hij een klemmend beroep op het provinciebestuur om snel over de brug te komen met het geld voor de koop. De provincie gaf nog wel een overbruggingskrediet voor de eigenaar ter compensatie van de vertraging. Maar toen de koopsom in maart nog niet op tafel lag, barstte de bom.
‘We kregen steeds te horen: ‘Het komt goed, het komt goed’. Tot het fout ging’
NPG mag zich nog hebben ingespannen, maar het bleef volgens Nobel bij een halfslachtige poging. ,,Het was te weinig en te laat. Dat neem ik ze wel kwalijk. We hebben keer op keer onze zorgen uitgesproken, maar bij Toukomst kregen we steeds te horen: ‘Het komt goed, het komt goed’. Tot het fout ging, en er geen tijd meer over was om andere oplossingen te zoeken. Ze hadden naast ons moeten gaan staan toen de eigenaar de koop opzegde. Als juridische leken ontdekten wij pas achteraf dat hij dat helemaal niet mocht doen terwijl hij wist dat de betaling er wel degelijk aankwam. Toukomst/NPG had ons daarin moeten bijstaan. Zoals ze ons in het hele traject veel meer hadden moeten betrekken.’‘
Achteraf bezien heeft de steun alleen maar averechts gewerkt, stelt ze vast. ,,Ons plan was om Hoog Hammen stap voor stap in oude luister te herstellen: eerst het voorhuis en dan met subsidies uit andere fondsen en inkomsten uit bijvoorbeeld gastenkamers langzaam de rest aanpakken. Parallel aan het Toukomsttraject waren we met de Nationaal Coördinator Groningen in gesprek over een zogeheten erfgoedgedragen restauratie. Het enige wat we van Toukomst vroegen was een lening van 6 ton. Maar zelfs dat lukt dus niet. Al die uren en uren liefdewerk-oudpapier zijn ons uit de handen geslagen.’‘
Ook andere plannenmakers zijn teleurgesteld. ,,Je denkt dat je samen naar iets toewerkt, maar op deze manier is Toukomst alleen maar een vertragende factor’‘, zegt Winkel. ,,Ik heb daar herhaaldelijk over geklaagd bij NPG-directeur Siem Jansen, maar je krijgt nauwelijks gehoor. Ik kreeg zelfs op zeker moment te horen dat ik de investering maar zelf uit de markt moest zien te halen. Wat?!? Waar was dat hele gedoe met die burgerjury en publieksstemming dan voor nodig?’’
Winkel zag zijn project niettemin terug op een recent overzicht van Toukomstprojecten die zijn ‘goedgekeurd’. Tot zijn grote verbazing. ,,Ik weet van niks. Het enige geld dat ik tot dusver heb gezien was een bijdrage van 15.000 euro voor voorbereidend onderzoek. Toukomst heeft mijn plan nu afgeschaald van 5 miljoen naar 1,5 miljoen: voor een eerste proefproject in Farmsum. Maar daarvan moet ik de helft zelf financieren. Dan ben je dik twee jaar bezig. Ik had oorspronkelijk twee co-financiers die wilden participeren, maar door alle gedoe bij NPG en Toukomst is er inmiddels één afgehaakt. Het is een dráma.”
‘Toen ik klaagde zei de programmamanager: ‘Als mijn dochtertje iets morst, moet ze het ook zelf opruimen’
Onze anonieme ondernemer die nog in de Toukomstwachtkamer zit is afgeknapt op ‘de hypercorrectheid en risicomijding’ bij zijn gesprekspartners. Dat herkent Tim Smit: ,,Aan de ene kant willen NPG en Toukomst tot in detail meesturen, maar als het erop aankomt is de initiatiefnemer de enige die verantwoordelijk is voor de voortgang. We worden weggezet als dropjes. Toen ik klaagde over het gebrek aan ondersteuning, zei de programmamanager: ‘Als mijn dochtertje iets morst, moet ze het ook zelf opruimen’. Er is nul communicatie, nul klantgerichtheid en nul empathie. Uiteindelijk was ik het zo zat dat ik hem iedere maandag een appje stuurde: ‘Wat heb je de afgelopen week gedaan?’ Toen kreeg ik een block.’‘
Nobel en haar stichting hebben inmiddels het boek Hoog Hammen gesloten en het vizier verlegd naar de buurtschap Woudbloem, iets verderop. Daar mogen ze voortaan van april tot oktober een pop-uptheater en bioscoop draaien in de historische aardappelschuur van de zetmeelfabriek waaraan het dorp zijn bestaan dankt. Toch is Nobel nog niet helemaal klaar. ,,Wij hebben bákken tijd in dit project gestoken. Alleen al mijn vader heeft als architect eindeloos zitten rekenen en tekenen. Allemaal voor niks, in beide betekenissen van het woord.’’
,,Ik vind dat we op z’n minst compensatie verdienen voor al ons vergeefse werk’‘, zegt Nobel. Daarvoor is ze inmiddels naar advocaat Bertil Westers gestapt. Ze bleek niet de enige. Onafhankelijk van elkaar meldden zich in korte tijd vijf teleurgestelde ‘winnaars’ bij zijn kantoor. De Groningse advocaat beraadt zich met zijn cliënten op een schadeclaim om ten minste tijd en geld vergoed te krijgen.
De contacten zijn nog pril en de Groningse advocaat wil dan ook nog niet zeggen om welke plannenmakers het gaat, behalve Leanne Nobel die hier zelf mee naar buiten treedt. ,,Rode draad is dat al deze mensen forse kosten hebben gemaakt in het vertrouwen dat het goed zou komen met hun project, maar nu met lege handen achterblijven. Of ieder vertrouwen zijn verloren dat er nog geld komt om hun plannen te realiseren.’‘
Westers kan nog niet overzien of het daadwerkelijk komt tot een schadeclaim, of een gezamenlijke procedure om gemaakte kosten vergoed te krijgen. ,,Het duurt nog zeker een maand om mij een goed beeld te vormen van hoe dit nu eigenlijk allemaal precies is gelopen. Inmiddels heb ik informatie opgevraagd bij NPG, de provincie en andere betrokkenen. Ik wil weten: hoe liggen de structuren en verantwoordelijkheden? Wie was wanneer beslissingsbevoegd? Het blijkt best wel lastig om daarin inzicht te krijgen. Er staan veel partijen rond dit programma en de lijnen zijn niet erg duidelijk.’‘
Een enorme pot met geld, maar geen organisatie om het te verdelen
,,Mijn eerste indruk van Toukomst is er vooral één van onprofessionalisme. Er was een enorme pot met geld. Maar bij de start was de organisatie om geld dat te verdelen, nog bij lange na niet goed opgetuigd. Het is lang blijven hangen in: ‘We willen je helpen maar geef ons tijd’. Dat lijkt nu in een aantal gevallen mislukt, ondanks alle op zich lovenswaardige bedoelingen.’’
Hoop voor Hoog Hammen is volgens Westers een scherp voorbeeld. ,,Eerst was er geen organisatie om ze vooruit te helpen, uiteindelijk kwam daarvoor die stichting Roemte en toen ten slotte alles klaar stond, was het te laat. En ondertussen kregen initiatiefnemers steeds weer te horen dat alles goed zou komen. Dat gebeurde allemaal vast vanuit de beste bedoelingen, maar juist dat heeft veel mensen op het verkeerde been gezet.’’
,,Ik zeg het altijd tegen mijn overheidscliënten’’, aldus de Groningse advocaat: ,,Je kunt beter het geld nog even wat langer in de knip houden en je organisatie goed op poten zetten, dan je direct vastleggen aan verplichtingen waarop je later moet terugkomen. Dat voorkomt teleurstellingen en frustratie achteraf bij betrokkenen.”
Westers ziet het vaker in de cultuurhoek: voortvarend van wal steken zonder riem of reddingsvest. ,,In de kunsten heb je te maken met een ander type beleidsmaker. Deze problemen heb je niet in de landbouw of bouw – waarin ik ook veel zaken voer. Bij een bouwproject is het helder waarom de aanbesteding naar de ene aannemer gaat, of naar de andere. Maar in de cultuursector zijn de toetsingscriteria veel diffuser: Waarom is jouw cultuurproject beter dan dat van mij? Bij Toukomst lijkt daar vooraf te weinig over nagedacht.’‘
Reageren? erik.vanderveen@dvhn.nl
NPG: Het kost tijd, dat is ook voor ons frustrerend
Het schiet allemaal voor geen meter op: dat is de rode draad uit de gesprekken die Dagblad van het Noorden voerde met de plannenmakers die hun Toukomstidee twee jaar geleden zagen uitverkozen. NPG-directeur Siem Jansen herkent het beeld. ,,Klopt, in de beleving van veel mensen is dat zo. Dat zal ik niet ontkennen. De frustratie her en der is wel begrijpelijk.’’
Achteraf moet Jansen vaststellen dat bij de start van Toukomst is onderschat hoeveel tijd het zou vergen om al die mooie plannen van de grond te krijgen. ,,We wísten dat het tijd kost. Als jij vandaag een huis wilt bouwen, heb je het ook niet morgen staan. Dat ligt bij projecten als deze niet anders. Maar dat er zóveel bij komt kijken, dat hebben we ons vooraf niet zo gerealiseerd.’’
De NPG-directeur ziet een aantal oorzaken voor de lange aanloop. ,,Allereerst heeft corona niet echt meegeholpen om de vaart erin te krijgen, maar daaraan kun je niet alles ophangen. In processen als dit loop je ook tegen een hoop praktische vragen aan.’’
Neem zoiets simpels als een ‘dorpsommetje’, schetst Jansen. ,,Je zou zeggen: zet een route uit en klaar. Maar van wie is de grond? Hoe regel je het gebruik daarvan? Wat spreek je af voor de lange termijn? Daarover moet je allemaal heldere afspraken maken.’’
Ook staan er behalve praktische bezwaren vaak ook nog wetten in de weg. Vooral de spelregels over al dan niet geoorloofde staatssteun, kosten het Toukomstteam veel hoofdbrekens. Verstoort een overheidsbijdrage vanuit het NPG de vrije markt? Die tijdrovende toets komt bij veel uitverkoren projecten om de hoek kijken.
,,Daar moesten wij zelf ook door schade en schande achter komen’’, onderkent de NPG-directeur. ,,Dat vraagstuk van de staatsteun hebben we ons vooraf te weinig gerealiseerd. Als mensen de handen op elkaar krijgen voor een goed idee, is het logisch dat ze denken dat ze ermee aan de slag kunnen. Maar de overheidsfinanciën zijn niet ingericht op dit soort ‘bottom-up’-projecten vanuit de bevolking.’’
Dat heeft onverwacht veel voorbereidingstijd gekost, zegt Jansen. ,,Dat is heel frustrerend. Dan denk je dat je alles geregeld hebt, maar loop je toch weer tegen spelregels aan waarvoor je een oplossing moet bedenken.’’ Hij noemt het kredietfonds Roemte als voorbeeld. Daarin stopte NPG 23 miljoen euro. ,,Dan moet je dus onderbouwen waarom commerciële banken dat niet ook zouden kunnen doen. Dat heeft ons een jaar gekost.’’
NPG had vooraf de verwachtingen bij de plannenmakers beter kunnen managen, beseft Jansen nu. ,,Als jij met een goed idee komt en aan de slag wilt dan sta je niet stil bij dit soort vraagstukken. Toen we bekendmaakten met welke projecten we verder wilden, hadden we misschien veel nadrukkelijker moeten zeggen: ‘Luister, hier gaan we voor maar besef wel dat het niet een kwestie is van vandaag of morgen is het geregeld’.’’
Daar komt bij: ,,We hebben het hier wel over een heleboel overheidsgeld, daar moeten we verantwoord mee omgaan. We hebben simpelweg met een aantal spelregels te maken waardoor we niet zomaar kunnen zeggen: ‘Hier heb je het geld, ga maar aan de slag’.’’
Maar, om even bij Roemte te blijven: daar is, sinds de horde van de staatssteun is genomen, al 2 miljoen euro aan leningen uitgezet voor andere bekroonde Toukomstprojecten. ,,En het kasritme gaat daar nu lopen.’’ Hetzelfde geldt voor de Landschapswerkplaats, dat net als Roemte is bedoeld als vliegwiel voor een serie andere Toukomstinitiatieven. Recent is die klus aanbesteed aan Prolander, de gezamenlijke landschapsbeheersorganisatie van de provincies Groningen en Drenthe. Die moet nu concrete stappen zetten met een pot van 30 miljoen euro.
Inmiddels heeft het merendeel van de uitverkozen projecten formele goedkeuring van het NPG-bestuur, en Jansen verwacht dat de resterende vier nog dit jaar volgen. Dat wil nog altijd niet per se zeggen dat de bedenkers ook zelf over het toegezegde geld beschikken. Vaak wordt eerst een bureau ingehuurd voor een haalbaarheidsonderzoek en in een enkel geval leidt dat volgens Jansen tot de conclusie dat realisatie er niet in zit. ,,Het kost soms veel tijd om alle praktische vraagstukken op te lossen, maar het lúkt wel.’’
